عبدالله کوثری

عبدالله کوثری، مترجم، ویراستار و شاعر، یکی از برجسته‌ترین و معتبرترین مترجمانِ ایران در حوزه‌ی ادبیات است.

عبدالله کوثری، مترجم، ویراستار و شاعر، یکی از برجسته‌ترین و معتبرترین مترجمانِ ایران در حوزه‌ی ادبیات است. بسیاری از مخاطبانِ ادبیات، عبدالله کوثری را با ترجمه‌ی او از «آئورا» نوشته‌ی کارلوس فوئنتس، در اواخر دهه‌ی شصت، شناخته‌اند. آشنایی فارسی‌زبانان با ادبیات آمریکای لاتین نیز مدیون کوشش‌های کوثری است. عبدالله کوثری یکی از معدود مترجمانی است که وجود نامش روی جلدِ کتاب، اعتباربخش است و اعتماد مخاطب را به خود جلب می‌کند.

عبدالله کوثری، در بیست و دوم آبان ماه سال 1325 در همدان به دنیا آمد. پدرش از تاجرانِ بازار همدان بود که در سال 1327 به قصدِ تحصیلِ بهترِ فرزندانش، همراه با خانواده به تهران مهاجرت کرد. کودکی و نوجوانیِ کوثری در میان مدرسه، کتاب، سینما و مجله گذشت. علاقه‌اش به مطالعه از همان کودکی با خواندن شعرهای حافظ و سعدی و نیز داستان‌های پاورقیِ مجلات شکوفا شد. دوران دبیرستان یکی از درخشان‌ترین دوره‌های زندگیِ عبدالله کوثری بوده است. او که دانش‌آموزِ دبیرستان البرز بود از وجود معلمانی چون زین‌العابدین موتمن، محمود بهزاد بهره برد. مؤتمن کسی بود که استعداد کوثریِ نوجوان در انشاء و شعرخوانی را تشویق می‌کرد، به طوری که خوراک روز و شب عبدالله شعر و داستان و ادبیات شده بود، مثلاً در همان سال‌ها «مکتب‌های ادبی» رضا سیدحسینی را خواند. اما بیش از همه به شعر میل داشت. فضای دبیرستان البرز شبیه به دانشگاه بود، یعنی هم از دانش‌آموزان مشارکت و تعامل بیشتری انتظار می‌رفت و هم معلمان و دبیران مباحث گسترده‌تر و عمیق‌تری را ارائه می‌دادند. عبدالله کوثری در چنین فضایی رشد و پرورش یافت و دوستانی پیدا کرد که همچون او، شیفته‌ی ادبیات بودند. با این حال، به دلیلِ کم بودنِ متقاضیان رشته‌ی علوم انسانی، مدرسه البرز این رشته را از گرایش‌های تحصیلی حذف کرده بود. این پیشآمد کوثری را به شک انداخت، اما دلبستگیِ او به فضای البرز و دوستانش سبب شد تا در رشته‌ی علوم طبیعی ثبت‌نام کند و همان‌جا بماند. با این وجود، کوثری شعر و ادبیات را رها نکرد. عبدالله نوجوان که بسیار شعر می‌‌خواند و گهگاهی شعر می‌سرود، در هفده سالگی به واسطه‌ی یکی از اقوام با هوشنگ ابتهاج، از نزدیک آشنا شد و تا سال‌ها به خانه‌ی او رفت و آمد می‌کرد و شعرهایش را برای ابتهاج می‌خواند.

عبدالله کوثری در انتخاب رشته‌ی دانشگاهی نیز از ادبیات جدا افتاد؛ چرا که دوستانش به او گفته بودند که فضای آکادمیکیِ رشته‌ی ادبیات فارسی با آنچه که در ذهنِ او‌ است تفاوت بسیاری دارد و او را از تحصیل در رشته‌ی ادبیات فارسی منصرف کردند. کوثری نیز که در دبیرستان، علوم طبیعی خوانده بود رشته‌ی اقتصاد را به عنوان رشته‌ای که در علوم اجتماعی و انسانی ریشه دارد، انتخاب کرد؛ اگرچه بعدها پشیمان شد. در این دوران، کوثری همچنان شیفته‌وار و با پشتکر بیشتری، پیگیرِ شعر بود. به زعم خودش شعر فارسی را از رودکی تا زمانِ زیستِ خودش، خوانده بود. قوتِ شعرهایش به جایی رسیده بود که در سال 1346 چندی از سروده‌هایش را به احمد شاملو، که در آن زمان سردبیرِ مجله «خوشه» بود، داد تا بخواند و شاملو نیز فوراً دستور چاپ آن را در «خوشه» داد. از آنجا بودکه نشست و برخاستِ عبدالله کوثری با احمد شاملو آغاز شد. دوستیِ آن دو بر کوثری تاثیری شگرف بر جا گذاشت. کوثری در این باره چنین می‌گوید: «می‌توانم بگویم میراثِ زبان من از شاملوست. شاملو بُعدی از زبان را به من شناساند که تا به امروز هم آن را دنبال کردم. ریشه این زبان را باید در همان سال‌ها جُست. خب البته من به شاملو قناعت نکردم، نشستم بسیاری از نثرها را خواندم. اما همواره گفته‌ام که بیشترین تأثیر را شاملو خودش و شعرش بر زبان من گذاشت.»

عبدالله کوثری پس از فارغ‌التحصیلی از رشته‌ی اقتصادِ دانشگاه ملی ایران(شهید بهشتی کنونی)، به سربازی فراخوانده شد. سال 1349 و در میانه‌ی دوران خدمت سربازی، پدرش به دلیل نارسایی قلبی درگذشت. دو سال بعد، کوثری به پاریس و سپس به لندن مسافرت کرد. یک سال و اندی در آنجا ماند و وقت خود را صرفِ آموختن زبان انگلیسی کرد، به طوری‌که در بازگشت توانایی ترجمه‌ را پیدا کرده بود.

کوثری پس از بازگشت به ایران در سال 1352، با انتخاب خودش به مدت دو سال در کتابخانه مرکزی دانشگاه ملی ایران مشغول به کار می‌شود. در این مدت مطالعاتش را از سر می‌گیرد، در عینی که به طبع‌آزمایی در ترجمه نیز دست می‌زند و دو کتاب ترجمه می‌کند. کوثری پس از آن، مدتی در موسسه‌ی «بنیاد پژوهش‌ها» و بعدها در انتشارات دانشگاه صنعتی به عنوان ویراستار و مترجم، استخدام می‌شود. او در این مدت با کسانی چون محمدعلی موحد، سروش حبیبی و محمد قاضی همکار می‌شود و به تدریج از دنیای شعر و شاعری فاصله می‌گیرد و به ترجمه سوق پیدا می‌کند. عبدالله کوثری تا سال 1359 به عنوان مترجم و ویراستار در استخدام انتشارات‌های دانشگاهی باقی می‌ماند تا آنکه با وقوع انقلاب فرهنگی و احتمالِ اخراجش از آنجا، خود را بازخرید می‌کند و آزادانه به علاقه‌اشش می‌پردازد. کوثری پس از آن تا کنون، از طریق همکاری در پروژه‌های مختلفِ تالیفی و ترجمه‌ای، نگارش مقاله برای نشریات مختلف و مهم‌تر از آن ترجمه‌ی کتاب روزگار گذرانده است.

نخستین کارِ عبدالله کوثری در حوزه‌ی ترجمه، برگردانِ کتابی درباره‌ی جنگ ویتنام با عنوانِ «راز آشکار: دکترین نیکسون-کیسینجر در آسیا» در سال 1353 منتشر شد. یک سال بعد به ترجمه‌ی نمایشنامه‌ی «محاکمه ژاندارک در روان» نوشته‌ی برتولت برشت دست زد. اما اولین نقطه‌ی عطفِ کوشش‌های کوثری در حوزه‌ی ترجمه با انتشار کتاب «آنتوان بلوایه» اثرِ پل نیزان در سال 1364 بود، که در تیراژ 5500 نسخه و توسط انتشارات آگاه چاپ و منتشر شد. فروشِ خوب این کتاب و درآمد حاصل از آن، باعث دلگرمی بیشتر کوثری به شغلِ مترجمی شد. نقطه‌ی عطفِ دوم به آشناییِ عبدالله کوثری با نویسنده‌ی آمریکای لاتین، کارلوس فوئنتس بازمی‌گردد. سال 1364 بود که رضا بنی‌صدر، مدیر انتشارات تندر، به او پیشنهادِ ترجمه سه کتاب «آئورا»، «پوست انداختن» از کارلوس فوئنتس و «گفتگو در کاتدرال» از ماریو بارگاس یوسا ، را داد. کوثری همان شب با خواندنِ بی‌وقفه‌ی «آئورا» تصمیم به ترجمه‌ی آن می‌گیرد و دو ماه بعد نسخه‌ی ترجمه شده را به ناشر تحویل می‌دهد، اما به دلیل جنگ ایران و عراق و رکودِ بازار چاپ و نشر، انتشار «آئورا» تا سال 1368 به تعویق می‌افتد.

کوثری که در این سال‌ها ازدواج کرده و علاوه بر فشارهای مسائل خانوادگی و مالی، همچون بسیاری دیگر متحملِ فشارهای روانیِ جنگ و موشک‌باران است تصمیم به مهاجرت به مشهد را می‌گیرد و تا امروز نیز ساکن مشهد مانده است. زندگی در مشهد، خلوت و فضایی آرام را فراهم می‌کند تا کوثری با فراغ‌ بال بیشتری به ترجمه و پژوهش بپردازد. این مترجم با چاپ «آئورا» به سراغ سایر کتاب‌های فوئنتس و نیز دیگر نویسندگان آمریکای لاتین می‌رود. کوثری دلیل رویکردش به ادبیات آمریکای لاتین را، جهانِ متفاوت و تازه‌ای است که نویسندگان آمریکای لاتین با تکیه بر پشتوانه‌ی ادبی و تاریخی‌ای که دارند، به ارمغان آورده‌اند.

کوثری در کنار ترجمه‌هایی که در حوزه‌ی ادبیات داستانی و نیز حوزه‌ی اقتصاد داشته، در دهه‌ی اخیر به ترجمه‌ی ادبیاتِ کاسیک یونان باستان نیز دست زده است؛ ترجمه‌ی نمایشنامه‌های منظومِ یونانی و رومی از آیسخولوس، اوریپیدوس، سوفوکلس و سنکا از جمله‌ی آنهاست.