ژاله آموزگار

ژاله آموزگار، پژوهشگر و استاد دانشگاه، به طور موازی تدریس، تحقیق و ترجمه را پی گرفته است و به زعم متخصصان این حوزه «مشعل مطالعات ایران باستان را روشن نگه ‌داشته است.».

ژاله آموزگار، پژوهشگر و استاد دانشگاه، در دوازدهم تیرماه 1318 در شهرستان خوی و در خانواده‌ای فرهنگی به دنیا آمد. پدرش مدیر مدرسه بود و مادرش از معدود زنان تحصیلکرده‌ی آن زمان بود. ژاله آموزگار دوران ابتدایی و دبیرستان را در زادگاهش به پایان رساند. با این‌که در آن سال‌ها کمتر خانواده‌ای دخترش را برای تحصیل به دانشگاه می‌فرستاد، اما در سال 1335، ژاله آموزگار همچون برادرش، با پشتیبانی پدر به دانشگاه تبریز می‌رود و در دانشکده علوم انسانی در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی به تحصیل می‌پردازد. ژاله آموزگار در طول تحصیل در خانه‌ عمو، که از شاعران و نویسندگان معتبر آذربایجان بود و فرزندی نداشت، ساکن می‌شود و همچون فرزندی از محبت و حمایت عمو برخوردار می‌گردد.

ژاله آموزگار در دانشگاه از محضر اساتیدی چون ماهیار نوابی، منوچهر مرتضوی، مهدی روشن‌ضمیر، عبدالرسول خیام‌پور بهره می‌برد. کلاس درسِ زبان‌های باستانی با تدریسِ دلسوزانه و جذابِ ماهیار نوابی توجه آموزگار را به سمتِ فرهنگ و زبان باستانی ایران متمایل می‌کند. از طرفی دیگر دقت و تلاش پیگیرانه‌ی منوچهر مرتضوی در تدریسِ صنایع شعری و زیبایی‌شناسیِ زبان و ادبیات فارسی روی ژاله‌ی جوان بی‌تاثیر نیست. در سال 1338، آموزگار با رتبه‌ی اول از دانشکده‌ی علوم انسانی فارغ‌التحصیل می‌شود و طبق دستور وزارت فرهنگِ وقت، بورسیه‌ی تحصیل در خارج از کشور به او تعلق می‌گیرد. اما از آنجا که خانواده‌اش با تحصیل و اقامتِ دختری تنها در فرنگ مخالف بودند، از این کار منصرف می‌شود و به شغل معلمی روی می‌آورد. چندی بعد، ژاله به درخواستِ ازدواج از سوی یکی از همکلاسی‌ها، بله می‌گوید و خیلی زود زندگی مشترکشان آغاز می‌شود. در این زمان دکتر ناتل خانلری، وزیرِ فرهنگ، اعلام می‌کند بازماندگان از بورسیه می‌توانند دوباره اقدام نمایند. همسرِ آموزگار که خود دغدغه‌ی درس و دانشگاه داشت و از علاقه‌ی ژاله به ادامه‌ی تحصیل باخبر بوده، او را به استفاده از این فرصتِ پیش‌آمده، تشویق می‌کند؛ حتی اگر شده به تنهایی. با این دلگرمی، ژاله آموزگار پیگیرِ بورسیه می‌شود و مدتی بعد به همراه همسر و دخترِ کوچکشان، برای تحصیل در دانشگاه سوربن به فرانسه مهاجرت می‌کند.

تحصیل در دانشگاه سوربن نه تنها بر نگاه آکادمیکی و رویکردِ پژوهشی ژاله آموزگار تاثیر ژرفی می‌گذارد، بلکه سبب شکل‌گیری دوستی‌ها و همکاری‌های ماندگار در زندگی کاری و شخصیِ او می‌شود. آموزگار در طی تحصیل در این دانشگاه، که تا مقطع دکترا ادامه داشت، از کلاس درس اساتید بزرگی همچون امیل بنونیست، ایران‌شناس و زبان‌شناس فرانسوی، و پی‌یر دومیناش، خاورشناس و زبان‌شناس فرانسوی، استفاده کرد. ژاله آموزگار که تحت تاثیر دانش و منش اخلاقی و انسانیِ پی‌یر دومیناش قرار گرفته بود تا پایان درجه دکترا شاگردِ این استاد باقی ماند و رساله‌ی دکترایش را با عنوان «ادبیات زردشتی به زبان فارسی» و با راهنمایی دومیناش، نوشت. همچنین میان او و برخی از همکلاسی‌هایش چون احمد تفضلی، علی‌اشرف صادقی و فیلیپ ژینیو، رابطه‌ای دوستانه شکل گرفت. رابطه‌ای که بعدها در قالبِ کارهای پژوهشیِ مشترک و ترجمه، بروز پیدا کرد.

ژاله آموزگار در سال 1348 با دریافت درجه دکترا در رشته‌ی فرهنگ و ادبیات باستانی، و به طور تخصصی زبان‌های ایرانی و ادبیات مزدیسنی، از دانشگاه سوربن فارغ‌التحصیل شد و همراه با خانواده‌اش به ایران بازگشت. او حالا علاوه بر زبان ترکی و فارسی، زبان‌های فرانسوی، انگلیسی و پهلوی و اوستایی را نیز آموخته و مسلط بود. آموزگار پس از بازگشت، به عنوان کارشناس در بنیاد فرهنگ ایران مشغول به کار می‌شود. در این زمان، بنیاد فرهنگ ایران، با همکاری پژوهشگرانِ زبان‌های باستانی در تلاش برای تدوین واژه‌نامه‌های پهلوی بود و هر کدام از متخصصان مسئول تهیه‌ی واژه‌نامه‌ی یک کتاب یا متن پهلوی بودند. مهرداد بهار روی «بندهشن» و «زادسپرم» کار می‌کرد و تفضلی روی «مینوی خرد»، فریدون وهمن روی «ارداویراف‌نامه» و ژاله آموزگار روی «دینکرد پنجم». کاری که بعدها گسترده‌تر و ترجمه و پژوهشی بر آن اضافه شد. در سال 1349، ژاله آموزگار برای تدریس در دانشگاه تهران، به عضویتِ هیئت علمیِ گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی درمی‌آید.

همکاریِ جدی ژاله آموزگار و احمد تفضلی از همین‌جا آغاز می‌شود. نخستین کار مشترک آنها، ترجمه و تحقیق کتاب «نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان» اثر کریستن سن بود؛ که جلدهای اول و دوم آن در سال‌های 1362 و 1367 منتشر شد و بعدها چند جایزه برد. پس از آن پژوهش‌های مشترکی چون «اسطوره‌ی زندگی زرتشت»، «زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن» و ترجمه‌ی «شناخت اساطیر ایران» نوشته‌ی جان هیلز، را مشترکاً انجام می‌دهند.

«اسطوره‌ی زندگی زرتشت» حاصل گردآوری، ترجمه و بررسیِ دقیق تمام منابع معتبر و موجود درباره‌ی زرتشت است که آموزگار و تفضلی سال‌ها بر روی آن کار کرده‌اند و در سال 1370 به چاپ رساندند. کتاب «زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن» نیز کتابی جامع درباره‌ی دستورزبان پهلوی است که در بسیاری از دانشگاه‌های ایران و جهان به عنوان منبع درسی تدریس می‌شود. در واقع، کارهای پژوهشی و ترجمه‌ای ژاله آموزگار در دو حوزه‌ی اسطوره‌شناسی و ادبیات و زبان‌ باستان، قرار می‌گیرد.

ژاله آموزگار که به طور موازی تدریس، تحقیق و ترجمه را پی گرفته است، دمی از این کار باز نمانده و به زعم متخصصان این حوزه «مشعل مطالعات ایران باستان را روشن نگه ‌داشته است.» او در طول بیش از چهار دهه تدریس در موسسات و دانشگاه‌های مختلف، همواره تلاش کرده است تا روحیه‌ی پرسشگری و تحلیل‌گری را در دانشجویان پرورش دهد و صرفاً حافظه‌هایی انباشته از اطلاعات را تربیت نکند. همچنان‌که خود نیز همواره به بازنگری و بررسیِ آثار و اندیشه‌هایش همت کرده است و در مقالات بسیاری که در مجلات مختلف به چاپ رسانده این پویایی را زنده نگه داشته است. کتاب «زبان، فرهنگ و اسطوره» حاوی مجموعه مقالات و نوشته‌هایی است که به قلم او نگاشته شده.

ژاله آموزگار در سالیان اخیر به پاس فعالیت‌ها و خدمات علمی و پژوهشی‌اش جوایز متعددی برده است. از آن جمله می‌توان به نشان شوالیه (لژیون دونور) از وزارت فرهنگ فرانسه و جایزه‌ی سرو ایرانی اشاره کرد.