یرواند آبراهامیان

یرواند آبراهامیان را بیشتر علاقمندان تاریخ با کتاب «ایران بین دو انقلاب» می‌شناسند. در این متن با این تاریخ‌نگار معاصر آشنا می شویم.

یرواند آبراهامیان، تاریخ‌نگار ایرانی_آمریکایی در سال 1319 در خانواده‌ای ارمنیِ ساکن تهران به دنیا آمد. دوره ابتدایی را تا پایه‌ی سوم در مدرسه «مهر» در تهران گذراند. سپس در سال 1329 به منظور ادامه تحصیل در مدرسه شبانه‌روزی، خانواده‌اش او را به بریتانیا فرستادند.

مدرک لیسانس خود را در رشته تاریخ اروپا از دانشگاه آکسفورد و تحت نظر کیث توماس در سال 1342 دریافت کرد. سپس راهی نیویورک شد. اولین مدرک کارشناسی ارشد خود را در زمینه‌ی تاریخ از دانشگاه کلمبیا در سال 1345 دریافت کرد. به آکسفورد بازگشت و دوره کارشناسی ارشد در زمینه دیگری از تاریخ، را در این دانشگاه آغاز و مدرک آن را در 1347 دریافت کرد.

یرواند آبراهامیان دوره دکتری را در دانشگاه کلمبیا گذراند و در سال 1348 پایان‌نامه دکتری خود را با عنوان «پایه‌های اجتماعی سیاست ایران: حزب توده 53-1941 » ارائه کرد و فارغ التحصیل شد. یرواند آبراهامیان در دانشگاه‌های پرینستون، نیویورک و آکسفورد به تدریس تاریخ به ویژه تاریخ ایران پرداخته است. وی در حال حاضر به عنوان استاد تاریخ عمومی به‌خصوص تاریخ اروپای جدید و جهان سوم در کالج باروک دانشگاه نیویورک تدریس می‌کند.

آبراهامیان در دهه‌های 1340 و 1350 عضو فعال کنفدراسیون محصلین و دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملی بود. این کنفدراسیون، سازمانی متشکل از دانشجویان و محصلین ایرانی مقیم خارج از کشور بود. اگر چه کنفدراسیون با اهداف دیگری تشکیل شده بود اما از دو دهه قبل از انقلاب 57 ایران، به سازمانی مخالف سلطنت محمدرضا پهلوی تبدیل شده بود. همچنین کنفدراسیون نقش مهمی در جنبش‎های ضد امپریالیستی در جهان داشت. آبراهامیان از سال 1355 به عنوان یکی از معاونان کمیته آزادی هنری و فکری در ایران، کمیته‌ای زیر مجموعه حزب کارگران سوسیالیست، فعالیت می‌کرد.

آبراهامیان که به طور رسمی شهروند آمریکایی شده بود؛ در سال 1346 با هلن مری هاربیسون، دختر تاریخ‌دان آمریکایی هریس هاربیسون، ازدواج کرد.

یرواند آبراهامیان از سال 1347، نتایج پژوهش‌ها و مطالعات خود را در زمینه تاریخ و سیاست ایران در قالب مقالات منتشر می‌کرد. نخستین کتاب آبراهامیان به نام «ایران بین دو انقلاب» در سال 1361 توسط انتشارات دانشگاه پرینستون منتشر شد. آبراهامیان در کتاب «ایران بین دو انقلاب» به بررسی تأثیرگذاری متقابل سازمان‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی ایران از قرن نوزدهم میلادی تا انقلاب اسلامی 1357 پرداخته است. آبراهامیان، نیروهای اجتماعی را دو دسته می‌داند: «گروه‌های قومی» و «طبقات اجتماعی». او با بررسی ساختار اجتماعی و سیاسی دوره‌ی قاجار، علل وقوع انقلاب مشروطه را می‌کاود. در ادامه به روی کار آمدن رضاشاه و اوضاع اجتماعی سیاسی آن دوره و علل سقوط رضاشاه می‌پردازد و تا سال‌های پر حادثه‌ی شهریور 20 تا مرداد 32 ادامه می‌دهد و تأثیرات نیروهای سیاسی را در این دوره بررسی می کند. همچنین آبراهامیان به امید یافتن علل و زمینه وقوع انقلاب اسلامی 57، سال‌های پس از کودتا تا آستانه انقلاب اسلامی را، با پرداختن به اهم حوادث و نیروهای سیاسی و اجتماعی آن دوره، مورد تحلیل و تجزیه قرار می‌دهد. بی‌گمان «ایران بین دو انقلاب» کتابی مهم و منحصر به فرد در شناخت تاریخ معاصر ایران است.

یرواند آبراهامیان، تاریخ‎‌دانی معتبر و مؤثری است به‌طوری‌که انتشار هر مقاله یا کتاب توسط وی با استقبال مورخان و تاریخ‌دوستانِ جهان روبرو می‌شود و به سرعت به زبان‌های مختلف ترجمه و مورد بحث قرار می‌گیرد.

دومین اثر آبراهامیان که در ایران ترجمه و منتشر شده است؛ «تاریخ ایران مدرن» است. «تاریخ ایران مدرن» با جمله ای به نقل از ای. اچ. کار، مورخ دیالکتیک‌گرا، آغاز می‌شود:

«ما گذشته را تنها از منظر حال می‌بینیم و درکی که از آن بدست می‌آوریم از همین منظر است و بس».

آبراهامیان بیان می‌کند همین زمان «حال» است که سبب شد علت این خشم و خروش ایران مدرن و وقوع جمهوری اسلامی ایران را بررسی کند. آبراهامیان در این اثر، علاوه بر مطالعه جامع قرن بیستم، موضاعاتی چون اکتشاف نفت، دخالت‌های خارجی، نقش دودمان پهلوی و همچنین انقلاب57 و بوجود آمدن جمهوری اسلامی را تحلیل و بررسی می‌کند.

آخرین اثر آبراهامیان به کودتای 28 مرداد 32 می پردازد. این اثر در ایران ترجمه و به نام «کودتا 28 مرداد، سازمان سیا و ریشه‌های روابط ایران و امریکا در عصر مدرن» در ایران منتشر شده است. آبراهامیان در این کتاب با واکاوی اسناد منتشر شده و محرمانه در رابطه با کودتا32 ، استدلال می‌کند که برخلاف اکثر آثار تاریخی منتشر شده در مورد این واقعه، علت کودتا جلوگیری از به قدرت رسیدن کمونیسم در ایران نیست، بلکه آنچه سبب شد غربی‌ها تصمیم به کودتا بگیرند حفظ منافع خود و جلوگیری از ملی شدنِ کاملِ صنعت نفت در ایران بود. آبراهامیان با اشاره به اسنادِ کودتا، بیان می‌کند که آمریکا و انگلیس از مصدق خواستار حفظ بعضی اختیاراتشان در صنعت نفت ایران بودند و مایل بودند ملی شدن صنعت نفت تنها در اسناد صورت گیرد و در عمل نفت ملی نشود، که با مخالفت مصدق، غربی‌ها شاه را وادار به پذیرش کودتا کردند و مقدمات کودتا را در ایران فراهم شد.

کتاب «مردم در سیاست ایران» که مجموعه پنج مقاله است با ترجمه بهرنگ رجبی، در قالب یک کتاب منتشر کرده است. دو مقاله‌ی اول در دهه 1340 نوشته شده‌اند و مقاله‌ی سوم 40 سال بعد نوشته شد و مقاله‌ی آخر در واقع متنی استخراج شده از سخنرانی‌های آبراهامیان است. عنوان این پنج مقاله به شرح زیر است:

نقش جمعیت‌های مردمی در انقلاب مشروطه ایران

نقش جمعیت‌های مردمی در سیاست ایران 1332-1285

نقش جمعیت‌های مردمی در انقلاب ایران

کمونیسم و مسئله‌ی اشتراک در ایران: حزب توده و فرقه‌ی دموکرات

شکل‌گیری پرولتاریا در ایران مدرن 1332-1320

نگرشِ یرواند آبراهامیان بر جامعه‌شناسی سیاسی استوار است، وی این گونه توضیح می‌دهد: « طی دو دهه گذشته، جامعه‌شناسانی که درباره جوامع غربی مطالعه کرده‌اند به اصول علم نوینی به نام جامعه‌شناسی سیاسی دست یافته‌اند.این جامعه‌شناسان با نفی تصور جدایی دولت و جامعه که در جامعه‌شناسی سده نوزدهم رایج بود، به تنظیم نظریه‌ای با گستردگی کمتر اما دقیق‌تر، پرداخته‌اند که درآن، دولت و جامعه به نحو پیچیده‌ای همبسته، و سیاست پدیده‌ای متأثر از سازمان‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی قلمداد می‌شود. این جامعه‌شناسان، با بهره‌گیری از دیدگاه سه بعدی فوق، علاوه بر تدوین چارچوب‌های نظری جامعه‌شناسی سیاسی، مطالعات موردی و تجربی ارزشمندی درباره جوامع غربی، تحلیل بنیادهای اجتماعی سیاست و ارتباط پیچیده میان عملکرد دولت، سازمان‌های سیاسی و ساختارهای اجتماعی ارائه داده‌اند.»