محمود دولت آبادی
- به قلم: سید محمدرضا مسعودی علوی
محمود دولت‌آبادی، به تاریخ دهم مرداد ماه سال 1319 در دولت آباد که از توابع سبزوار بود دیده به جهان گشود. دولت‌آبادی نگارنده، نمایش و فیلم‌نامه نویس و نیز بازیگر سینما و تئاتر بود؛ وی همچنین با نگارش رمان طولانی «کلیدر» خود را به جایگاه نامزد نوبل ادبیات رساند و تا چند قدمی این جایزه ارزشمند به پیش رفت. کتاب‌های او به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، نروژی، سوئدی، چینی، کردی، عربی، هلندی، عبری و آلمانی بازگردانده شده‌اند.
محمود که حاصل ازدواج فاطمه و عبدالرسول بود به سال 1325 تحصیلات دوره ابتدایی خود را شروع کرد. 7 سال بعد با پایان دوران ابتدایی به فعالیت در کارخانه پنبه اشتغال یافت و همزمان بیماری استئوملیت در پا که در واقع نوعی بیماری استخوانی بود بر وی عارض شد. در پی این بیماری به سال 1334 به مشهد مسافرت نمود تا به درمان این عارضه بپردازد. یک سال پس از این ماجرا موقتاً در تهران ساکن شد.
سال 1337 با انگیزه ورود به آموزشگاه گروهبانی به مشهد سفر کرد و این سال نقطه آغاز آشنایی این اسطوره ادب فارسی با دنیای سینما و تئاتر شد. همان سال‌ها با نگاشته‌های چخوف و هدایت آشنا شد و در سمت رکلاماتور در تئاتر پارس لاله‌زار مشغول به کار شد و داستان‌نویسی را شروع کرد. نخستین اثر جدی دولت‌آبادی در سال 1341 با عنوان داستان کوتاه ته شب (نخستین داستان) در مجله آناهیتا به چاپ رسید وی همان سال بازی در نمایشنامه شب‌های سفید اثر داستایفسکی را در کارنامه خویش به ثبت رساند. سال بعد علاوه بر نگارش داستان‌های ادبار و هجرت سلیمانیه ایفای نقش در نمایش‌های قرعه برای مرگ واهه کاچا، انیس مندو و تانیا مشغول شد. او در سال 1343 در پی مرگ ناگهانی برادر 21 ساله‌اش دست از تحصیل شست و سال بعد از آن در نمایش «پهلوان اکبر می‌میرد» دستیاری عباس جوانمرد را عهده‌دار می‌شود. 2 سال پس از آن ضمن آشنایی با احمد شاملو به نگارش دو داستان دیگر پرداخت و نیز ایفای نقش در تولید تلوزیونی «عروسک‌ها» ساخته بهرام بیضایی را در کارنامه هنری خویش ثبت نمود.
سال 1347 برای دولت‌آبادی سال آشنایی با جلال آل‌احمد و نیز آثار ساعدی و ایفای نقش در نمایش «چوب به دست‌های ورزیل» ساخته غلامحسین ساعدی و نمایش «میراث» اثر بهرام بیضایی و نمایش «شهر طلایی» اثر عباس جوانمرد بود. او همچنین در نمایش‌های دیگری نظیر «طلسم حریر و ماهیگیر» ساخته علی حاتمی و فیلم سینمایی «گاو» اثر داریوش مهرجویی، نمایش «مرگ در پاییز» ساخته اکبر رادی و «تمام آرزوها» اثر نصرت نویدی، «راشومون» اثر آگوتاگاوا نگارنده ژاپنی، به ایفای نقش پرداخت.
او سرانجام در سن سی سالگی با مهرآذر ماهر وصلت کرد و همان زمان منتقد بسیاری آثار از جمله «محاق و مرگ در پاییز» کارِ اکبر رادی و «با خشم به یاد آر» اثر جان آزبن و... پرداخت. دولت‌آبادی به سال 1350 با با امیرحسین آریان‌پور مصاحبت و آشنایی یافت و سال بعد ضمن ایفای نقش در نمایش حادثه درویشی اثر آرتو میلر با سهراب سپهری نیز ارتباط عمیقی یافت و باب آشنایی ایشان از این مسیر گشوده شد. همان زمان برادر ناتنی خود، علی دولت‌آبادی را در یک حادثه رانندگی از دست داد.
به طور کلی دهه 50 برای این هنرمند مشهور ایرانی عرصه فعالیت سینمایی و نیز چاپ و تالیف آثار داستانی و نمایشنامه گشوده شد به طوری که اگر سال 1353 تا پایان سال 1355 را در بازداشت ساواک به سر نمی‌برد آثار بی‌بدیل و پرشمار دیگری را به ثبت می‌رساند.
دولت‌آبادی همزمان با پیروزی انقلاب به انتشار رمان ده جلدی (کلیدر) اهتمام ورزید که شاید بتوان انتشار این کتاب را تنها واسطه شهرت جهانی وی دانست. وی در سال 1358 ضمن آشنایی با بزرگ علوی در سمت دبیر اول سندیکای هنرمندان و کارکنان تئاتر ایران برگزیده شد. 4 سال بعد یعنی به سال 1362 نگارش رمان کلیدر به پایان رسید. دهه 60 برای او دهه‌ای تلخ بود چرا که هم پدر و هم مادر خود را در فاصله‌ای کوتاه از دست داد.
سال 1387 وزارت فرهنگ از انتشار رمان زوال کلنل جلوگیری به عمل آورد سال بعد در جریان انتخابات دولت آبادی در صف حامیان میرحسن موسوی قرار گرفت. یک سال پس از آن زوال کلنل در آلمان و لندن ترجمه و رونمایی شد. یک سال بعد از آن‌که بزرگداشت این مقام در سارایوو انجام شد (1392) در سبزوار مراسم رونمایی از تمبر یادبود وی مصادف با هفتاد و چهارمین سالگرد تولدش با عنوان (آقای رمان ایران) برگزار گردید.
- جوایز و افتخارات
- نشان شوالیه هنر و ادب فرانسه ۲۰۱۴
- برنده جایزه ادبی یان میخالسکی سوییس ۲۰۱۳
- ترجمه انگلیسی رمان کُلنل، با ترجمه تام پتردیل، نامزد جایزه بهترین کتاب ترجمه در آمریکا ۲۰۱۳
- برنده جایزه ادبی هوشنگ گلشیری برای یک عمر فعالیت ۲۰۱۲
- نامزد دریافت جایزه مَن بوکر آسیا در جشنواره کتاب سنگاپور ۲۰۱۱
- نامزد دریافت جایزه ادبی آسیایی، برای رمان زوال کلنل ۲۰۱۱
- دریافت جایزه ادبیات بین‌المللی خانه فرهنگهای جهان برلین ۲۰۰۹
- برنده جایزه ادبی واو ۱۳۹۰
- دریافت جایزه یک عمر فعالیت فرهنگی، بدر نخستین دوره جایزه ادبی یلدا ۱۳۸۲
- برنده لوح زرین بیست سال داستان‌نویسی بر کلیه آثار، به همراه امین فقیری ۱۳۷۶
- معرفی آثار
کتاب‌ها
- ته شب
- سفر
- آوسنه بابا سبحان
- پیوند
- شبگیر
- نگاه
- گاواربان
- هجرت سلیمان
- مرد
- عقیل عقیل
- از خم چنبر
- باشبیرو
- کلیدر
- جای خالی سلوچ
- دیدار با بلوچ
- هلندی (رمانی رئالیستی که نگارنده آن را بلافاصله بعد از آزادی از بازداشت ساواک و در مدت ۷۰ روز به رشته تحریر در آورده است)
- آهوی بخت من گزل
- کارنامه سپنج
- وزیری امیر حسنک
- لایه‌های بیابانی (در بر دارنده داستان‌های سایه‌های خسته، ادبار، بند، پای گلدسته امامزاده شعیب، هجرت سلیمان و بیابانی).
- روزگار سپری‌شده مردم سالخورده
- آن مادیان سرخ‌یال
- روز و شب یوسف
- طریق بسمل شدن
- گلدسته‌ها و سایه‌ها
- بنی آدم
نمایش و فیلم نامه
- تنگنا
- ققنوس
- اتوبوس