میر جلال الدین کزازی
- به قلم: مریم عسگری
میرجلالالدین کزازی نویسنده، مترجم، شاهنامهپژوه و پژوهشگر برجستهی زبان و ادب فارسی 28 دی ماه سال 1327 در کرمانشاه دیده به جهان گشود. کزازی به استفاده از واژگان پارسی سره در زبان گفتار و نوشتار بسیار شهره است. او از کودکی در خانوادهای فرهنگی و اهل ادب بالیده و بزرگ شده است. پدر نقش به سزایی در گرایش او به ادب و به ویژه ادب کهن ایران زمین داشته است و همچنان که پیداست این گرایش و شیفتگی او به زبان و ادبیات فارسی، مسیر زندگی او را رقم میزند.
کزازی به سبب آن که دوران دبستان را در مدرسهی آلیانس کرمانشاه میگذراند که توسط فرانسویها ساخته شده بوده است، از کودکی با زبان فرانسه آشنا میشود. در این مدارس دانشآموزان از سال چهارم کنار درسهای دیگر زبان و ادب فرانسه را میآموختند و برخی از درسها را نیز به زبان فرانسه فرا میگرفتند. مدرسهی آلیانس سرآغازی میشود برای پیوند او با زبان فرانسه تا جایی که زبان دوم او حتی در دانشگاه نیز همین زبان میشود. در روزگار نوجوانی به تشویق پدر و علاقهی خویش قلم به دست میگیرد و نوشتن را آغاز میکند. بزمها و همایشهای مدرسه نیز فرصت و انگیزهای را برای او فراهم میآورد تا پا به عرصهی نوشتن و سخنرانی در برابر شنوندگان بگذارد. خود او بر این باور است که به دنیا آمدن و زندگی در کرمانشاه، هم به سبب پارسیگویی مردم این منطقه و هم به سبب پیشینهی تاریخی و فرهنگی آن بر شیوهی گفتار او اثرگذار بوده است.
وی تمام دوران آموزشی خود را در دانشگاه تهران گذرانده است و به گفتهی خود از محضر اساتیدی چون دکتر زرینکوب، دکتر شهیدی، دکتر مظاهر مصفا و اساتید بزرگ دیگر بهره برده است. کزازی با توجه به علاقهای که به ادب کهن ایرانزمین داشته، موضوع پایاننامهی دکتری خود را نیز در ارتباط با شاهنامه برمیگزیند و اکنون از شاهنامهپژوهان به نام این مرز و بوم است.
او در تمام دوران تحصیل و کار خود پندی از روانشاد پدر را آویزهی گوش میکند و از سیاست به دور میماند، چنان که میگوید: «من مرد فرهنگ هستم و با سیاست بیگانهام چون کمترین زیان سیاست این است که ما را در دام پرسمانها و رخدادهای روزانه زودگذر میاندازد، ویژگی سیاست ناپایداری و دگرگونی است».
میرجلالالدین کزازی از نیمههای دههی پنجاه در شمار دبیران فرهنگ و ادب فارسی بوده و اکنون عضو هیأت علمی دانشکدهی ادبیات و زبان خارجه در دانشگاه علامه طباطبایی است. مدتی نیز در دانشگاه بارسلون اسپانیا به تدریس زبان پارسی و ایرانشناسی پرداخته است.
عمدهی نوشتههای کزازی در باب ادبیات کهن و شعر پارسی است. از سوی دیگر به سبب آشنایی با چند زبان اروپایی از جمله، انگلیسی و اسپانیایی ترجمههایی هنرمندانه در کارنامهی خود دارد. آثاری چون ایلیاد و ادیسهی هومر که از شاهکارهای حماسی جهان به شمار میرود را کزازی به زیبایی با زبانی آهنگین و با ویژگیهای بارز یک اثر حماسی به پارسی برگردانده است و در این برگردانها بسیار از واژگان کهن زبان پارسی دَری بهره جسته است. از نوجوانی تا کنون گاهی شعر نیز میسراید و لقب هنریاش زُروان است.
یکی از پرآوازهترین نوشتههای میرجلالالدین کزازی «نامهی باستان» در تفسیر و گزارش شاهنامه است، که تا کنون به ده جلد رسیده است. این کتاب به عنوان منبع اصلی درس مربوط به شاهنامه برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری رشتهی زبان و ادب فارسی تألیف شده است و رتبهی نخست پژوهشهای بنیادین در جشنوارهی بینالمللی خوارزمی را از آن خود کرده است.
میرجلالالدین کزازی و همسرش که به گفتهی خودش رایزن ادبی او نیز هست صاحب دو فرزند پسر و دو فرزند دختر هستند که در رشتههای مختلفی دانش آموختهاند و کسب افتخار کردهاند.
- افتخارات
از افتخارات این بزرگمرد پارسیگوی میتوان به جایزه بهترین کتاب سال برای ترجمه انهاید اثر ویرژیل در سال 1369، جایزه نخست پژوهشهای بنیادین هجدهمین جشنواره خوارزمی برای نامهی باستان در سال 1383، نشان زرین و سپاسنامه از بزرگترین انجمن ادبی و فرهنگی یونان «پارناسوس» به عنوان برجستهترین ایرانی در گسترش و شناسانیدن فرهنگ و ادب یونان در سال 1384، و پژوهشگر برگزیده در دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی دانشگاه علامه طباطبایی در سال 1385 اشاره کرد. وی چند بار نیز به عنوان چهرهی ماندگار انتخاب شده است.
- آثار
آثار میرجلالالدین کزازی را که در آنها سبک سرهنویسی را پیشه کرده است، میتوان به سه دستهی تألیفات، ترجمهها، و تصحیحات و ویرایشها تقسیم کرد:
- تألیفات:
از گونهای دیگر (شاهنامهشناسی) – 1368
دُرِّ دریای دَری (تاریخ شعر فارسی) – 1368
رخسار صبح (خاقانیشناسی) – 1368
شگرف و شگفت
زیباییشناسی سخن پارسی (در سه جلد: بیان، معانی و بدیع) - 1368، 1370، 1373
بیکران سبز (دفتر شعر) – 1369
مازهای راز (شاهنامهشناسی) – 1370
رویا، حماسه، اسطوره (شاهنامهشناسی) – 1372
تَرجُمانی و تَرزَبانی (هنر ترجمه) – 1374
دیر مغان (حافظشناسی) – 1375
پارسا و ترسا (عطارشناسی) – 1376
پرنیان پندار (مجموعه مقاله) – 1376
سراچهی آوا و رنگ (خاقانیشناسی) – 1376
سوزن عیسی (خاقانیشناسی) – 1376
گذری و نظری بر آثار و احوال (زیستنامه) – 1377
پند و پیوند (حافظشناسی) – 1378
گزارشِ دشواریهای دیوانِ خاقانی (خاقانیشناسی) – 1378
روزهای کاتالونیا (گزارش سفر) – 1379
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد اول
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد دوم
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد سوم
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد چهارم
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد پنجم
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد ششم
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد هفتم
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد هشتم
نامهی باستان (شاهنامهشناسی) – جلد نهم
دیدار با اژدها (گزارش سفر) – 1380
آب و آینه (مجموعه مقاله) – 1384
تندبادی از کنج (شاهنامهشناسی) – 1386
از دهلی نو تا آتن کهن (چهار گزارش سفر) – 1387
دستان مستان (دفتر شعر) – 1387
خشم در چشم (شاهنامهشناسی) – 1387
در آسمان جان (مجموعه مقاله) – 1387
فرهنگ نظریه و نقد ادبی – 1388
فرزندایران داستانی برپایه سرگذشت فردوسی
از اخگر تا اختر (ادبیات فارسی) – 1388
چراغی در باد (حافظشناسی) - 1389
دفتر دانایی و داد (شاهنامهشناسی) – 1393
- ترجمهها:
انهاید، نویسنده: ویرژیل - 1369
ادیسه، نویسنده: هومر - 1379
ایلیاد، نویسنده: هومر - 1377
تلماک، نویسنده: فنلون - 1367
بهارِ خسرو (گشت و گذاری در تاریخ و فرهنگِ ایران)، نویسنده: پیترو چیتاتی - 1374
آتالا و رنه، نویسنده: شاتو بریان - 1366
شهر سنگی، نویسنده: اسماعیل کادره - 1370
توانهای نهانیِ آدمی، نویسنده: کالین و ویلسن - 1372
جهانِ اشباح، نویسنده: دانیل هامر و آلکس رودَن - 1370
جهانِ پس از مرگ، نویسنده: سر آرتور کُنان دویل - 1361
سه داستان، نویسنده: گوستاو فلوبر - 1367
سیلوی، نویسنده: ژرار دونروال - 1370
افسانههای دگردیسی، نویسنده: اوید - 1389
شهسوارِ ارّابه، نویسنده: کرتین دوتروی - 1390
چامهها، نویسنده: هوراس - 1392
درباره طبیعت، نویسنده: تیتوس لوکرتیوس کارلوس - 1390
زندگی در بهروزی و کوتاهیِ زندگی، نویسنده: سنکالوسییوس آنیوس - 1390
- ویراستها و تصحیحها
بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، از ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری نویسندهی ایرانی قرن ۹ هجری (در زمینه ی بدیع و تاریخچهی بدیع نویسی) – 1369
دیوان خاقانی (ویراست دو جلد) – 1375
غزلهای سعدی – 1371
رباعیات خیام – 1371
دیوان میرزا محمدباقر حسینی سپاهانی (شاعر قرن ۱۱ و ۱۲) – 1376
گزیده ای از سروده های شیخ الرییس قاجار (از نوادگان فتحعلی شاه) - 1369