بهمن فرسی

بهمن فُرسی نمایشنامه‌نویس، نویسنده، شاعر و بازیگر ایرانی در سال 1312 در تبریز به دنیا آمد. فُرسی با وجود آن که بر نمایشنامه‌نویسی، اندیشه و هنرِ تئاتر ایران اثر به سزایی داشته است، کم‌تر شناخته شده است. وی از چهار سالگی در تهران زندگی کرده است و در 14 سالگی تحصیل را رها می‌کند و مشغول به کار می‌شود. فرسی از سن کم نوشتن را آغاز می‌کند و با نشریات و روزنامه‌های مختلفی چون ایران‌آباد، نگین، چلنگر، آشنا، کیهان و اندیشه و هنر همکاری می‌کند. او با نوشتن داستان کوتاه و شعر کار هنری خود را آغاز می‌کند و پس از آن به نوشتن نمایش‌نامه و رمان می‌پردازد. فرسی از جمله نویسندگان ساختارشکن و صاحب اندیشه در دوران آغازین کار خود به حساب می‌آید. یکی از آثار کم‌نظیر فرسی برخوانی او از پنج داستان شاهنامه است که در سال 1384، با همکاری نشر آوای باربد و موسیقی زیبای فرنوش بهزاد تهیه و منتشر شده است. او در این اثر داستان رستم و سهراب، داستان سیاوش، داستان کیخسرو، داستان فرود، و داستان شغاد را نقالی و نقش‌گویی کرده است.

به قلم : مریم عسگری

فرسی از جمله نویسندگان ساختارشکن و صاحب اندیشه در دوران آغازین کار خود به حساب می‌آید. نخستین داستان وی با عنوان «نبیره‌ی بابا آدم» در سال 1332 در فضای آن دوران نگرشی نوین را وارد عرصه هنر کرده است. در دهه‌ی 20 فضای هنری ایران همچون فضای سیاسی و اجتماعی آن زمان شکلی متفاوت و نوین را تجربه می‌کرد و همچنان در دهه‌های سی و چهل نیز این دگراندیشی‌ها و تغییرات ساختاری ادامه داشت. از یک سو بازگشت تحصیل‌کرده‌ها از فرنگ و قدرت گرفتن احزاب و از سوی دیگر جامعه‌ای سنتی که به ناگاه با هجوم فرهنگ، ادبیات و هنر غربی مواجه شده بود، فضا را برای بروز ایده‌های نو، اندیشه‌های روشنفکرانه و تجربه‌های تازه فراهم کرده بود. در این میانه بهمن فرسی شیوه‌ای نوین و متفاوت برای بیان باورهای خود برمی‌گزیند و در برابر انتقادها و تفسیرها از اندیشه و سبک خود دفاع می‌کند. او نخستین نمایش‌نامه‌ی خود را با عنوان گلدان در سال 1340 به چاپ می‌رساند که نخستین اثر ابسورد او نیز به شمار می‌آید. نمایش‌نامه‌ی گلدان با همکاری گروه تئاتر مروارید و با کارگردانی خود او به روی صحنه می‌رود و به عنوان نخستین نمایش‌نامه‌ی ابسورد ایرانی بازخوردهای متفاوتی را از سوی جامعه‌ی هنری، منتقدین و اهالی تئاتر به سوی خود جلب می‌کند؛ از حمله‌های تند تا تأییدها و تشویق‌ها.

فرسی یکی از اثرگذارترین افراد بر سبک نوشتاری و نیز بر عرصه‌ی تئاتر دهه‌های 40 و 50 و از پیشگامان و نواندیشان ادبیات نوین در ایران است. او با نگاهی نو، تصویری از تهران در حال توسعه را در آثارش به نمایش می‌گذارد و زبان انتقادی خود را در لوایی از استعاره و کنایه می‌پیچد و به جامعه عرضه می‌کند. در بسیاری از نوشته‌های او عوارض زندگی شهری و مردمی سردرگم میان سنت و فرهنگ تازه وارد غربی به تصویر کشیده شده‌اند.

فرسی در زمینه‌ی تئاتر و سینما با بزرگانی چون شاهین سرکیسیان، علی نصیریان، خجسته‌کیا، اسماعیل شنگله، عباس جوانمرد، احمدرضا احمدی، عزت‌الله انتظامی و داریوش مهرجویی همراهی و همکاری می‌کند. وی خود نمایشنامه‌های «چوب زیر بغل»، «صدای شکستن»، «بهار و عروسک»، «گلدان» و «آرامسایشگاه» را در تهران به روی صحنه برده است و در دو فیلم «دایره مینا» و «پستچی» به کارگردانی داریوش مهرجویی نقش‌آفرینی کرده است.

بیشتر کتاب‌هایی که از فرسی به چاپ رسیده است در دهه‌ی چهل منتشر شده است، که از آن جمله نخستین مجموعه‌ی داستان کوتاه او با عنوان «زیر دندان سگ» را می‌توان نام برد.

در سال 1356 فرسی همراه با خانواده از تهران به لندن مهاجرت و در آن‌جا نشر خاک را دایر می‌کند. وی آثار خود را در همین انتشارات به چاپ می‌رساند و در لندن به بازیگری، نمایشنامه‌نویسی، فیلم‌سازی، شعر و نقاشی، علاوه بر داستان‌نویسی می‌پردازد. برخی از کارهای قدیمی فرسی هنوز تجدید چاپ می‌شود و گذر زمان چیزی از ارزش‌های نوآورانه و متفکرانه‌ی آن‌ها نکاسته است. تنها رمان او با عنوان «شب یک، شب دو» در سال 1353 توسط سازمان چاپ و پخش منتشر شده و پس از انقلاب تجدید چاپ نشده است.

یکی از آثار کم‌نظیر فرسی برخوانی او از پنج داستان شاهنامه است که در سال 1384، با همکاری نشر آوای باربد و موسیقی زیبای فرنوش بهزاد تهیه و منتشر شده است. او در این اثر داستان رستم و سهراب، داستان سیاوش، داستان کیخسرو، داستان فرود، و داستان شغاد را نقالی و نقش‌گویی کرده است.

آثار:

مجموعه‌ی آثار این هنرمند نواندیش را که از پیشگامان ادبیات نوین و نمایشنامه‌نویسی در ایران است، می‌توان سه دسته‌ی مجموعه‌ی شعرها، داستان‌ها و نمایشنامه‌ها تقسیم کرد و علاوه بر آن بازی‌های او در سینما را نیز باید به شمار آورد.