چرا انقلاب شد؟ بررسی مهمترین پاسخ‌های تحلیل‌گران غیرحکومتی
دیر زمانی صحبت درباره‌ی انقلاب و ریشه‌ها و کنش‌گران انقلابی و عوامل آن، آسان نبود. همه‌چیز در یک هاله‌ی قدسی قرار داشت و امکان بازخوانی در این مورد میسر نبود. اما گذر زمان و تمرکز ویژه اندیشمندان غربی و متفکران ایرانی بر انقلاب ایران و همچنین آزادسازی اسناد سری و محرمانه سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و ...سبب شد آثار متفاوتی درباره‌ی انقلاب به بازار کتاب عرضه شود. در این مقاله تلاش کرده‌ایم ده اثر مهم، تاثیرگذار، علمی و بدون سوگیری آشکار در این حوزه را به شما معرفی نماییم. کتاب‌هایی که خرید اینترنتی بالایی را در سایت‌های فروش کتاب به‌خصوص سایت خرید اینترنتی کتاب ساربوک داشته‌اند.
به قلم : هادی خادم الفقرا
بعد از گذشت چهار دهه از عمر انقلاب اسلامی ایران، امروزه شاهد آن هستیم که بازخوانی تاریخ انقلاب و تحلیل علمی و بی‌طرفانه‌ی آن، مخاطبان زیادی پیدا کرده است. دیر زمانی صحبت درباره‌ی انقلاب و ریشه‌ها و کنش‌گران انقلابی و عوامل آن، آسان نبود. همه‌چیز در یک هاله‌ی قدسی قرار داشت و امکان بازخوانی در این مورد میسر نبود. جز چند کتاب مثل «خاطرات ارتشبدفردوست»، «دخترم فرح»، «پاسخ به تاریخ» و...، کتاب خاص دیگری وجود نداشت. اما گذر زمان و تمرکز ویژه اندیشمندان غربی و متفکران ایرانی بر انقلاب ایران و همچنین آزادسازی اسناد سری و محرمانه سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و ...سبب شد آثار متفاوتی درباره‌ی انقلاب به بازار کتاب عرضه شود. در این مقاله تلاش کرده‌ایم ده اثر مهم، تاثیرگذار، علمی و بدون سوگیری آشکار در این حوزه را به شما معرفی نماییم. کتاب‌هایی که خرید اینترنتی بالایی را در سایت‌های فروش کتاب به‌خصوص سایت خرید اینترنتی کتاب ساربوک داشته‌اند.
1- «ایران بین دو انقلاب»، یرواند آبراهامیان، جامع و کلاسیک
یرواند آبراهامیان، تاریخ‌نگار و استاد ایرانی‌الاصل دانشگاه کالج باروک نیویورک است. او مولف کتابهای بسیاری در زمینه‌ی تاریخ ایران است اما مهمترین کتاب او «ایران بین دو انقلاب» است. اگر فردی قصد دارد درباره‌ی ایران سیاسی امروز و زمینه‌های شکل‌گیری جریان‌های سیاسی(خصوصا حزب توده) بداند، بی‌شک کتاب آبراهامیان یکی از اصلی‌ترین کتاب‌ها است. آبراهامیان در ابتدا برای شناخت ریشه‌های اجتماعی حزب توده شروع به پژوهش نمود اما بتدریج برای شناخت کامل از جوانب حزب توده، به چشم‌اندازی وسیع‌تر از تاریخ ایران رسید که حاصلش کتاب بی‌نظیر ایران بین دو انقلاب شد. این کتاب شامل بررسی وقایع اجتماعی-سیاسی، اقتصادی و حتی فکری در فاصله‌ی ایران قاجاریه و انقلاب مشروطه تا پیروزی انقلاب 57 است.
مولف، سیاست در ایران جدید را از طریق تحلیل رفتار گروه‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی بررسی می‌کند و دیسیپلین جامعه‌شناسی سیاسی با گرایش نئومارکسیستی را در بررسی تاریخ ایران به کار می‌گیرد.
در بخش اول کتاب که «پیشینه‌ی تاریخی» نام دارد، «آبراهامیان» به بررسی دو دوره‌ی تاریخی دوران مشروطه و دوران حکومت رضاشاه پهلوی می‌پردازد و با نگاهی جذاب و دقیق ریشه‌های شکل‌گیری انقلاب مشروطه و به حکومت رسیدن رضاشاه را از نظر می‌‌گذراند.
در بخش دوم کتاب که عنوان «سیاست ستیز اجتماعی» نام دارد، «آبراهامیان» به دوره‌ی تاریخی 1320 تا 1330 می‌پردازد و چگونگی شکل‌گیری حزب توده را به صورت مفصل شرح می‌دهد.
در بخش سوم و پایانی کتاب، مولف ضمن بررسی نظریات کارشناسان درباره وقوع انقلاب اسلامی، نظریه‌ی خود را با عنوان «سیاست توسعه‌ی ناموزون» شرح می‌دهد و طی آن شرح می‌دهد توسعه ساختارهای اقتصادی و رفاهی بی‌سابقه، باعث ارضا نیازهای ضروری و اولیه ایرانی‌ها شد ولی ساختارهای سیاسی غیرپیشرفته و متصلب که اجازه مشارکت مردم در گردش واقعی سیاسیون را نمی‌داد، نیازهای سیاسی مردم را نادیده گرفت و برخورد این دو سطح با یکدیگر بود که بتدریج زمینه‌ساز شکل‌گیری انقلاب شد.
یکی از فصل‌های جذاب کتاب که کمک زیادی به علاقه‌مندان تاریخ انقلاب اسلامی می‌کند، فصل مخالفان انقلاب اسلامی است که آبراهامیان با اسناد و داده‌های دقیق، مخالفان حکومت پهلوی را بررسی می‌کند.
کتاب «ایران بین دو انقلاب» توسط «نشر مرکز» و «نشر نی» روانه‌ی بازار شده است. طبق نظر مشاوران فروشگاه اینترنتی ساربوک کتاب منتشره از سوی «نشر نی» ترجمه‌ی روان و دقیق‌تری دارد.
2- «یادداشت‌های علم»، اسدالله علم، مستند و دقیق
کتاب «یادداشت‌های علم» کتابی مستند و از واقعی‌ترین کتاب‌ها درباره‌ی دوران حکومت پهلوی است. «علم» یکی از مورد وثوق‌ترین افراد در زندگی پهلوی دوم است. او در حکومت پهلوی دوم سمت‌های مختلف من جمله ریاست املاک، نخست‌وزیری و وزارت دربار را داشته است.
اعتماد شاه به علم به‌گونه‌ای بوده است که شاه روزانه چندین بار با علم دیدار داشته است.
همین دیدارهای روزانه و صحبت‌های خصوصی علم با شاه سبب شده است تا یادداشت‌های علم مجموعه‌ای خواندنی و جذاب شکل بگیرد. دقت و پشتکار علم در ثبت نوشته‌های نه ساله سبب شده است تا این نوشته‌ها بسیاری از اسرار حکومت شاه را برملا سازد.
«علم» در ثبت نوشته‌های خود لحن طنزگونه داشته است و از آن‌جا که فرد ادیبی بوده است، بسیاری از روایت‌ها به شکل نغز و با شعر دیده می‌شود.
این مجموعه 7 جلدی در دو مجلد توسط «نشر مازیار» به بازار عرضه شده است، مخاطب این مجموعه را علاقه‌مندان به حوزه‌ی تاریخ معاصر تشکیل می‌دهند. این کتاب توسط «نشر معین» نیز چاپ می‌شود؛ اما چاپ «نشر مازیار»، کتابی نفیس‌تر است.
یکی از رسالت‌های ساربوک ارسال کاملاً رایگان کتاب به سراسر کشور است. شما می‌توانید این کتاب را با بسته‌بندی نفیس از ساربوک خریداری نمایید.
3- «انقلاب تصورناپذیر در ایران»، چارلز کورزمن، طرحی نو و بدیع
برای بسیاری از کارشناسان وقوع انقلاب اسلامی ایران امری نامحتمل و تصورناپذیر بود. یکی از کارشناسان سازمان اطلاعاتی آمریکا در سال 57 به دولت آمریکا گزارش می‌دهد حداقل تا ده سال دیگر حکومت پهلوی در ایران قدرت‌نمایی خواهد کرد. اما صد روز بعد در 22 بهمن 57 جمهوری اسلامی پیروز می‌شود.
برای بسیاری از افراد در جهان، انقلاب اسلامی امری تصورناپذیر بود. هیچ کس در دنیا تصور نمی‌کرد که حکومت در ایران تغییر کند.
«چارلز کورزمن» استاد دانشگاه کالیفرنیا در رشته‌ی مطالعات اسلامی در کتاب «انقلاب تصورناپذیر در ایران» خود به بیان چگونگی شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران می‌پردازد. او تحقیقات خود را در هشت فصل منتشر کرده و به تبیین مواردی پرداخته است که سبب‌ساز رویداد انقلاب 57 شده‌اند.
او در بخشی از کتاب، تفاوت شکل‌گیری انقلاب را با روش «ضد تبیین» نشان می‌دهد. به این معنی که علل سبب‌ساز انقلاب‌های گذشته در انقلاب 57 تاثیری نداشته و این انقلاب، برخلاف همه‌ی انقلاب‌ها شکل گرفته است.
به‌طور مثال زمانی که به «تبیین سیاسی» در تحلیل انقلاب‌ها نگاه می‌شود این‌گونه نتیجه‌گیری می‌شود که انقلاب‌ها زمانی به‌وقوع می‌پیوندد که حکومت فشار خود را کم می‌کند اما در ایران زمانی انقلاب رخ می‌دهد که حکومت دست از آزادسازی برمی‌دارد.
در «تبیین نهادی»، انقلاب زمانی رخ می‌دهد که انقلابیون بتوانند منابع خود را برای به چالش کشیدن نفوذ بر مردم بسیج نمایند؛ اما در ایران این‌گونه نبود و بسیج چنین منابعی امکان‌پذیر نبود. همین موارد سبب می‌شود تا بسیاری از کارشناسان در سال 57 انقلاب را امری نامحتمل بدانند؛ اما این‌گونه نشد و انقلاب اسلامی به پیروزی رسید.
کتاب «انقلاب تصورناپذیر در ایران» کتابی تحلیلی و با دید واقع‌گرایانه است که توسط نشر ترجمان وارد بازار نشر شده است.
4- «نبرد قدرت در ایران»، محمد سمیعی، بهترین کتاب درباره‌ی وجهه‌ی اسلامی انقلاب 57
نام زیر عنوان کتاب « چرا و چگونه روحانیت برنده شد» گویای شرح کتاب است. این کتاب توسط «محمد سمیعی» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نوشته شده است.
سمیعی در کتاب خود به این مطلب اشاره می‌کند روش تحقیق او در این مقوله یک روش علمی است. او به حق و یا ناحق بودن هیچ کدام از جریان‌ها در روند شکل‌گیری انقلاب کاری نداشته و ترجیج داده است به تحلیل رفتار نیروهای انقلاب در آن زمان بپردازد.
مولف با بهره‌گیری از اسناد و مدارک، شکل‌گیری جریان دینی در طول تاریخ چند صد ساله‌ی ایران را برای مخاطب روشن می‌کند. جریانی که در نهایت منجر به پیروزی انقلاب اسلامی می‌شود. در فصل اول کتاب با عنوان «شاه در خواب» به سالهای پایانی شاه اشاره می‌شود و تحلیل «هانتینگتون» درباره انقلاب را بررسی می‌کند.
فصل‌های بعدی کتاب، دوران‌های مختلف تاریخی و شکل‌گیری جریان‌های سیاسی در تاریخ ایران بررسی می‌شود. این بررسی از حکومت صفویان آغاز و به پیروزی انقلاب ختم می‌شود. شکل‌گیری جریان دینی در دوران قاجار، انقلاب مشروطه، پهلوی اول، سالهای آغازین حکومت محمدرضاشاه پهلوی، دولت مصدق و سپس مبارزات انقلاب اسلامی در این کتاب بررسی شده است
سمیعی در پایان کتاب با ذکر این نکته که در دوران صفویه همه‌ی نخبگان با یکدیگر زیست و همکاری می‌کرده‌اند آرزو می‌کند در انقلاب اسلامی ایران نیز چنین اتفاقی رخ دهد.
چاپ ششم این کتاب در قطع وزیری در 808 صفحه توسط نشر نی به بازار عرضه شده است. مطالعه‌ی این کتاب بسیار خواندنی را به شما علاقمندان تاریخ توصیه می‌کنیم.
همچنین بخوانید: تصویر کودتای 28 مرداد در آیینه کتاب
5- «انقلاب ایران؛ ریشه‌های ناآرامی و شورش»؛ مهران کامروا، کتابی چالش برانگیز
سوال اساسی این کتاب پی‌بردن به ریشه‌های ناآرامی و شورش در دوران حکومت پهلوی است. زمانی که شاه تصور می‌کرد در پی پایه‌گذاری بنیان‌های تمدن جدید است، ناگهان جریان توده‌ها حکومت او را سرنگون نمود اما دلیل این شورش چه بود که همه‌ی نظریه‌پردازان را در حیرت و تعجب فرو برد؟
«مهران کامروا» استاد دانشگاه «جورج تاون» در این کتاب از روشی بدیع برای کاوش دلایل انقلاب بهره‌می‌برد، او از تلفیق نظریات جامعه‌شناختی، روانشناختی و سیاسی به این نتیجه می‌رسد که برای شناخت عوامل انقلاب باید نظریات مختلف را بررسی نمود.
مولف، کتاب خود را در شش فصل نوشته است. فصل اول کتاب به علل انقلاب اشاره می‌شود. در فصل دوم دولت پهلوی و فروپاشی رژیم بررسی می‌شود. در فصل سوم طبقه‌بندی نیروهای مخالف حکومت انجام می‌شود. فصل چهارم فرآیند تغییر اجتماعی ایران بررسی شده و در فصل پنجم بسیج توده‌های انقلاب پی‌گیری می‌شود. یکی از مهمترین ویژگی‌های کتاب، ترجمه‌ی بسیار خوب و دقیق کتاب توسط دکتر مصطفی مهرآیین پژوهشگر علوم اجتماعی و یکی از پژوهشگران برجسته نظریات انقلاب است. این کتاب توسط نشر کرگدن منتشر و به بازار عرضه شده است.
6- «شاهنشاه»، کاپوشچینسکی، روایت یک روزنامه‌نگار
«شاهنشاه» تالیف «ریشارد کاپوشچینسکی» کتابی گزارش‌نگارانه در مورد تاریخ معاصر ایران است. «کاپوشچینسکی» یک روزنامه‌نگار لهستانی است که در واپسین روزهای حکومت پهلوی به ایران سفر می‌کند. او شاهد 27 انقلاب در جهان سوم بوده است. همین امر سبب می‌شود او بتواند در بطن حوادث، نگاه کاوش‌گرانه‌ای پیدا کند.
او مشاهدات خود را با داده‌های انتزاعی انطباق می‌دهد و سعی می‌کند به ما نشان دهد که انقلاب اسلامی ایران امری اجتناب ناپذیر بوده است. یکی از جذابترین ویژگی‌های کتاب، شرح جزییات جامعه و اقتصاد ایران در سالهای واپسین حکومت پهلوی با نگاهی کاملا علمی و تاریخی و همچنین با زبانی روزنامه‌نگارانه است. وی از ترس مردم از حکومت و ساواک می‌گوید، اینکه چگونه مردم مقهور مانورهای اطلاعاتی ساواک بودند، اما در زمانی که بر کسی معلوم نیست، این ترس فرو می‌ریزد و هیمنه دستگاه اطلاعاتی و نظامی شاه می‌شکند و مردم با اتحاد با یکدیگر، توان غلبه بر ترس‌هایشان را پیدا می‌کنند.
متن روایی کتاب که بازگو کننده‌ی جوش و خروش مردم در روزهای انقلاب است، تصویری جامع و موشکافانه از آن روزها به ما می‌دهد. اسلاوی ژیژک در مقاله‌ای، مخاطب را به خواندن کتاب شاهنشاه ارجاع داده است.
کتاب شاهنشاه که توسط نشر ماهی منتشر شده است، برای مخاطبانی که تحمل خواندن متن سنگین تحلیلی را ندارند، توصیه می‌شود.
7- «سیاست‌های خیابانی»، آصف بیات، تکان‌دهنده و قابل تأمل
آیا انقلاب ایران جنبش تهیدستان بود؟ پاسخ این سوال را می‌توانید در کتاب «سیاست‌های خیابانی» با زیرعنوان «شورش تهیدستان» پیدا کنید. آصف بیات نویسنده و استاد ایرانیِ جامعه‌شناسی دانشگاه ایلینوی در آمریکای شمالی است. وی همچنین سال‌ها، استاد دانشگاه آمریکایی «قاهره» در مصر بوده است و همین، فرصت کاوش و پژوهش در جنبش‌های تهیدستان مصر و بعد ایران را به وی داده است.
بیات در کتاب خود بین قشر فقیر و بیکار جامعه تحقیق کرده و حرکت آنها در جنبش انقلاب اسلامی و دوران پس از آن را بررسی کرده است.
بیات عقیده دارد در انقلاب اسلامی ایران، این قشر تهیدست نبود که مبارزه را آغاز نمود بلکه آنها تا روزهای آخر اقدام غیر معمولی در این راه انجام ندادند.
مولف در کتاب خود قصد دارد نشان دهد چگونه اقدامات معمولی که از دید ناظران پنهان است، تبدیل به یک شورش و تقابل با حکومت می‌شود. چگونه فعالیت‌های تهیدستانی که همدیگر را نمی‌شناسند و بخش مغفول جامعه به‌حساب می‌آیند، ناگهان یک حرکت پیشرو می‌شود و شورش شکل نهایی خود را می‌گیرد و انقلاب اتفاق می‌افتد.
مولف در فصل دوم کتاب، تهران و محلات تازه شکل گرفته‌ی تهیدستان جدید را تبیین می‌کند و بیان می‌دارد که شکل‌گیری شهرها در دوران رضاشاه پهلوی منجر به ایجاد قشری تهیدست در حاشیه‌ی شهرهای بزرگ به‌خصوص تهران شد. بیات بیان می‌کند که این قشر هیچ‌گاه همراه با حرکات انقلابی نبودند و برعکس تمایل چندانی به تغییر حکومت نیز نداشتند. به تعبیر بیات، منافع کوتاه مدت، مثل یک نخ تسبیح، تمام اقدامات و کنش‌های تهیدستان شهری ایران را در بر می‌گرفت و اگر برای آنان، انقلاب، ضامن منافع کوتاه مدتشان بود، با آن همراهی می‌کردند. مصادیق و نمونه‌ها و آمارهایی که بیات در کتاب، به آنها استناد می‌کند، همین نظریه را تایید می‌کنند.
بیات در فصل‌های دیگر کتاب به گروه‌های دستفروشان، بیکاران و تصرف‌کنندگان املاک و رفتار آنها در جامعه پرداخته است.
در فصل آخر کتاب، بیات با اشاره به اینکه تهیدستان یک قشر منفعل نیستند و آنها برای اهداف خود تلاش می‌کنند و نه رهبر و هیچ طبقه‌ی دیگری، نشان می‌دهد همیشه این امکان وجود دارد که شورش‌های خیابانی تبدیل به یک جنبش بی‌بدیل شود.
این کتاب توسط نشر شیرازه روانه‌ی بازار شده است.
8 «تاریخ یک انقلاب»، عزت‌الله سحابی، مبارز سخن می‌گوید
در تاریخ انقلاب اسلامی نام مبارزان زیادی به چشم می‌خورد. مبارزانی که چند سال بعد از انقلاب، به حاشیه رفته یا رانده شدند و نقش یک اپوزیسیون به خود گرفتند. یکی از این افراد «عزت‌الله سحابی» بود. او که فرزند یدالله سحابی یکی از بنیانگذاران «نهضت آزادی» بود، از مدت‌ها قبل در زمان ملی شدن صنعت نفت، مبارزات خود را آغاز نمود.
سحابی در طول مبارزه با رژیم شاهنشاهی نقش مهم و تاثیرگذاری را ایفا نمود و از این روست که شنیدن خاطرات و گفته‌های سحابی، خواندنی خواهدبود.
کتاب «تاریخ انقلاب» به همت «امیر طیرانی»توسط نشر پارسه منتشر شده است. مخاطب در این کتاب، گزیده‌ی مقالات، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های عزت‌الله سحابی را پیرامون انقلاب 57 می‌خوانید. اکثر مقالات و سخنرانی‌های کتاب، پیش از این در مجله‌ی «ایران فردا» چاپ شده است.
کتاب چهار فصل دارد که سحابی در فصل اول به نقد جنبش‌های اسلامی معاصر بعد از سید جمال‌الدین اسدآبادی پرداخته است.
در فصل دوم، دو نوشته درباره‌ی نهضت عاشورا وجود دارد. فصل سوم مصاحبه‌ای از مهندس سحابی درباره‌ی نهضت مشروطه گنجانده شده است. در فصل چهارم مقالات و مصاحبه‌های سحابی درباره‌ی ملی شدن نفت گنجانده شده است و در فصل پایانی شانزده مقاله و مصاحبه درباره‌ی تاریخ انقلاب اسلامی آورده شده است.
مطالعه‌ی تحلیل‌های مهندس سحابی، می‌تواند شناخت مبانی انقلاب اسلامی ایران را برای خواننده به ارمغان آورد.
9- «فروپاشی»، هدی صابر، پیش‌بینی انقلاب اقتصادی
بعد از چهل سال عبور از دوران دیکتاتوری شاه، فرصت است تا بدانیم چرا و چگونه یک حکومت دیکتاتور سقوط می‌کند. کتاب «فروپاشی» نوشته‌ی هدی صابر به‌دنبال پاسخی برای این پرسش است. کتاب با نگاهی به درون رژیم شاه، بحران‌ها، تضادها و ناکامی‌هایش به‌دنبال پاسخی برای چگونگی فروپاشی رژیم شاه است.
هدی صابر مولف کتاب «فروپاشی» روش بررسی را از بیرون به درون انتخاب کرده است. یعنی ابتدا نگاهی به عوامل بیرونی دهه‌ی 1970 و اوضاع جهان و بین‌الملل و تاثیر این عوامل بر داخل داشته است. سپس تحقیق خود را به میدان اوضاع داخلی رژیم شاهنشاهی آورده است.
در بخش دوم کتاب، هدی صابر اقتصاد و شرایط اقتصاد در زمان بحران را بررسی کرده است. صابر اعتقاد دارد فروپاشی یک فرآیند است که در طول زمان طی می‌شود و نباید به شکل حادثه به آن نگاه شود.
صابر در بخش اقتصادی به مخاطب نشان می‌دهد که چگونه همه‌ی عوامل سقوط حکومت پهلوی در درون برنامه‌ی ششم توسعه وجود داشته است. او در فصلی از کتاب به برنامه‌ی ششم توسعه‌ی پهلوی نگاه می‌اندازد و بیان می‌کند که این برنامه چگونه منجر به فروپاشی نظام می‌شود. مخاطب این کتاب علاقه‌مندان به تاریخ و مباحث اقتصادی در بستر تاریخ می‌باشند.
10- «شاه، انقلاب اسلامی و ایالت متحده آمریکا »، داریوش بایندر، کتابی بدون روتوش و تعارف
