به قلم: شایان بهمن سلطانی

با ادامه‌یافتن همه‌گیری کرونا در سال 1399، حوزه کتاب در ایران نیز همچون بسیاری از کشورهای دیگر با فراز و نشیب‌های زیادی همراه گردید و این ویروس مرگبار بر بسیاری از رخدادهای مرتبط با کتاب همچون جوایز ادبی، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های کتاب سالانه، تاثیر غیرقابل‌انکاری گذاشت. دو ماه ابتدای سال با تعطیلی مکان‌های عرضه کتاب سپری گردید تا بسیاری از علاقمندان از حضور فیزیکی در کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها محروم گردند و به جای آن به خرید اینترنتی روی آورند. در سطور زیر و در بخش‌های چندگانه سعی می‌شود مهمترین رویدادهای حوزه کتاب در 99 بررسی شود.

کتاب‌های پرفروش:

در فصل بهار کتاب‌هایی چون«تکه‌هایی از یک کل منسجم» نوشته پونه مقیمی در آمار پرفروش‌ترین کتاب کتابفروشی و ناشرهایی همچون شهر کتاب مرکزی، کتابفروشی نشر ثالث و شهر کتاب الف و ساربوک قرار گرفت و توانست در مدتی کوتاه به چاپ‌های متعدد برسد. منتقدان این کتاب را چکیده‌ای از کتاب‌های «هنر خوب زندگی‌کردن»، «هنر شفاف اندیشیدن» و چند کتاب دیگر حوزه مثبت‌اندیشی به شمار آورده‌اند، اما این کتاب برخلاف این آثار در فضایی به شدت واقع‌بینانه سیر می‌کند و ساختاری غیرداستانی دارد.

ویراست دوم کتاب «مرشد و مارگاریتا» اثر جاودانه میخائیل بولگاکف، «جزء از کل» اثر استیو تولتز و «یاد جنگل دور» نوشته گوردون اوراینز در رتبه‌های بعدی پرفروش‌ترین کتاب‌های ناشران و کتابفروشی‌ها در فصل بهار قرار گرفتند. هر چند در ایران مرجع معتبری برای اعلام پرفروش‌ترین کتاب‌ها در سال 1399 وجود ندارد اما با پیگیری این موضوع در سایت‌های معتبر مربوط به کتابفروشی‌ها و فروشگاه‌های اینترنتی می‌توان به لیستی از آثار پرفروش در تابستان 1399 دست یافت.

«در جستجوی زمان از دست‌رفته» اثر جاودانه مارسل پروست، «شب‌های روشن» اثر فئودور داستایوسکی، «روان‌درمانی اگزیستانسیال» اثر دکتر اروین د. یالوم، «درباره معنی زندگی» به قلم ویل دورانت، «مغازه خودکشی» کاری از ژان تولی و «ناتوردشت» اثر جی. دی سلینجر در این ایام توانستند فروش زیادی را به همراه داشته باشند و توجه مخاطبان کتابخوان را به خود جلب کنند.

در فصل زیبای پاییز بازار کتابخوانی در ایران همچنان تحت‌تاثیر ویروس کرونا بود اما کتابخوانان حرفه‌ای و کسانی که در ایام دورکاری مجبور به گذراندن اوقات خویش در خانه بودند وقت بیشتری را به کتاب خواندن اختصاص دادند و بر آمار فروش کتاب‌ها تاثیر قابل توجهی گذاشتند. کتاب‌هایی چون «آیشمن در اورشلیم» نوشته هانا آرنت که توسط انتشارات برج در ایران ترجمه و به چاپ رسید توانست فروش قابل‌توجهی را به خود اختصاص دهد.

مجموعه شعر «آینه در آینه» از هوشنگ ابتهاج با انتخاب دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی، «این جهان گذرا» اثر دیوید کریستین و کتاب «پیاده‌روی و سکوت؛ در زمانه‌ی هیاهو» نوشته ارلینگ کاگه در رده‌های بعدی پرفروش‌ترین کتاب‌ها در این فصل قرار گرفتند.

یکی از مشخصه‌های پاییز 1399 افزایش فروش مجازی کتاب بود که این خود بر رونق کتابخوانی در این فصل تاثیر گذاشت؛ هرچند طرح فروش پاییزه کتاب نیز در این روند بی‌تاثیر نبود و توانست، هم کتابفروشان را راضی نگه دارد و هم علاقمندان و کتابخوانان را با تخفیف‌های قابل توجهش جذب نماید. با فروکش‌کردن موج سوم کرونا از ابتدای فصل زمستان و حضور فیزیکی علاقمندان به کتاب در کتابفروشی‌ها و همزمان ادامه‌یافتن فروش اینترنتی، آثار مختلفی در لیست محبوب‌ترین کتاب‌های این فصل قرار گرفت. باید تا پایان فصل زمستان صبر کنیم تا لیست نهایی کتاب‌های پرفروش در این فصل هم مشخص و در اختیار علاقمندان قرار گیرد.

همچنین در این زمینه بخوانید: نگاهی به رویدادها و جشنواره های ادبی سال 2020 در جهان

جوایز ادبی:

جوایز ادبی در ایران و دیگر کشورهای دنیا تاثیری غیرقابل‌انکار در فروش کتاب‌ها و میزان استقبال کتاب‌خوانان از این آثار دارد. «جایزه ادبی جلال آل‌احمد»، «کتاب سال ایران»، و «جایزه ادبی صادق هدایت» از جمله جوایزی هستند که می‌توانند در استقبال مخاطبان از آثاری خاص در ایران، نقش قابل توجهی ایفا کنند. در سطور زیر سعی شده به صورت اجمالی به جوایزه برتر ادبی ایران نگاهی سریع بیفکنیم.

سیزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد با معرفی برگزیدگان در دی ماه 1399 به کار خود خاتمه داد. در بخش داستان بلند و رمان، داوران از بین 820 عنوان کتاب ارسالی، کتاب «اوراد نیمروز» به قلم منصور علیمرادی را از نشر نیماژ شایسته تقدیر دانستند. در بخش نقد ادبی از بین 76 اثر ارسالی به دبیرخانه، کتاب «تاریخ بدن در ادبیات» اثر مهدی زرقانی را برگزیدند و در بخش مستندنگاری نیز دو کتاب با عناوین «فرکانس 1160» به قلم فضل‌الله صابری و «گوهر صبر» نوشته طیبه پازوکی از انتشارات سوره مهر را شایسته تقدیر دانستند.

در نوزدهمین دوره از جوایز ادبی صادق هدایت، 1300 نویسنده از ایران و خارج از ایران با ارسال آثارشان حضور پیدا کردند که 27 داستان در این میان توانستند به مرحله نهایی این جایزه راه یابند. بنا بر اعلام دبیرخانه این جایزه معتبر ادبی، از میان این27 اثر در روز 28 بهمن ماه 1399 که مصادف با سال‌روز تولد صادق هدایت بود، چهار داستان برنده انتخاب و به بهترین اثر، تندیس صادق هدایت و به سه برنده دیگر نیز لوح افتخار مسابقه اهدا گردید. جایزه ادبی صادق هدایت جایزه‌ای است که سالانه به داستان‌های کوتاه منتشرشده در زمینه ادبیات داستانی به زبان فارسی در ایران توسط بنیاد صادق هدایت و وبگاه سخن اعطا می‌گردد و تاکنون توانسته استعدادهای زیادی را در این حوزه شناسایی و آن‌ها را به جامعه ادبی ایران معرفی کند.

4 داستان برنده جایزه صادق هدایت به این شرح می‌باشد:

بهترین داستان «سه روایت از یک مشت» نوشته جهان‌بخش افشار است که تندیس صادق هدایت به او اهدا شد.

سه داستان برنده دیگر که هر سه در مقام دوم قرار گرفتند عبارت‌اند از:

داستان «بوشاسپ» نوشته مرتضی امینی‌پور

داستان «ثواب» نوشته نشاط داودی

داستان «دندان حضرت اشرف» نوشته محمدعلی دستمالی

به نویسندگان این سه داستان، لوح افتخار مسابقه اهدا ‌شد.

سی و هشتمین دوره جایزه کتاب سال نیز در تاریخ 2 اسفند برندگانش را شناخت که به شرح ذیل می‌باشد:

1- دایره‌المعارف‌ها و فرهنگنامه‌ها:

- دانشنامه فرهنگ مردم ایران، تألیف گروه نویسندگان، زیر نظر: سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی، ویراستاران علمی: اصغر کریمی و محمد جعفری قنواتی، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 1391ـ1398، 6 ج.

2- فلسفه غرب:

-تناهی استعلایی: پژوهشی درباره هستی‌شناسی بنیادین هایدگر، تألیف احمد رجبی، تهران: هرمس، 1398، پنجاه‌ودو+ 493 ص.

3- دین

- حدیث:

- مصباح السالکین لنهج‌البلاغه من کلام امیر المؤمنین علیه‌السلام، تألیف کمال‌الدین میثم بن علی بن میثم البحرانی، تحقیق مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث، 1435ـ1442ق، 6 ج.

- سیره معصومین و اصحاب:

- سیر تدوین و تطور صحابه‌نگاری، تألیف محمدرضا هدایت‌پناه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1398، 776 ص.

4-زبان فارسی:

- فرهنگ زبان‌آموز پیشرفته فارسی، تألیف سیدمصطفی عاصی، تهران: سمت، 1398، 863 ص.

5-هنر:

- فرهیختگی در محیط مردمی: غزل‌خوانی تهرانی و بسترهای فرهنگی ـ اجتماعی آن، تألیف ساسان فاطمی، تهران: ماهور، 1398، 340 ص

6-ادبیات:

- ریاض الملوک فی ریاضات السلوک، ترجمه و انشای نظام‌الدین شامی، تصحیح بهروز ایمانی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار؛ سخن، 1398، 954 ص.

7-تاریخ و جغرافیا:

- فرکانس 1160؛ اینجا آبادان؛ صدای مقاومت و ایستادگی، نوشتة فضل‌الله صابری، اصفهان: دفتر فرهنگ و مطالعات پایداری مرکز استانی؛ تهران: سورة مهر، 1398، 524 ص.

- گوهر صبر: خاطرات گوهرالشریعة دستغیب، نوشتة طیبه پازوکی، تهران: سورة مهر، 1398، 492 ص.

8-علوم خالص:

- شیمی پپتید: مبانی، سنتز و کاربردها، تألیف سعید بلالایی، فرهاد گل‌محمدی و پگاه شاکری، تهران: دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، 1398، 769 ص.

9-علوم کاربردی:

- خون‌شناسی دامپزشکی، تألیف محمد حیدرپور، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1398، 548 ص.

- مروری فشرده بر میکروب‌شناسی دامپزشکی، تألیف پی. ج. کوئین، بی. کی. مارکی، اف. سی. لئونارد، ای. اس. فیتزپاتریک و اس. فنینگ، ترجمه پژمان محمودی‌کوهی و عبدالمجید محمدزاده، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا، 1398، 528 ص.

طرح‌های تخفیف فصلی:

امسال نیز همچون بسیاری از سال‌های پیشین طرح‌های فصلی خانه کتاب باعث رونق کتاب و کتابخوانی در ایران گردید. این طرح‌ها مخالفان و موافقان خاص خود را دارد. برخی با این طرح‌ها مخالف هستند اما عده‌ای دیگر بر این باورند که این طرح‌ها باید باشد تا کتابفروشی‌ها رونق پیدا کند.

در تهران، طرح‌های فصلی، تاثیر آنچنانی در خرید مردم از کتابفروشی‌ها نداشته، زیرا آنقدر خرید از آن‌ها انجام می‌شود که طرح‌های بهاره، پاییزه و زمستانه برایشان تفاوتی ایجاد نکند، اما این طرح‌ها برای کتابفروشی‌های کوچک بخصوص در شهرستان‌ها حائز اهمیت فروان است. به گزارش خبرگزاری دانشجو، استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان (که کتابفروشی در آن به نسبت جمعیت بسیار کم است)، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، کهکیلویه و بویر احمد، چهارمحال و بختیاری، لرستان، ایلام، کردستان و کرمانشاه، به ترتیب ده استانی هستند که طرح‌های فصلی به رونق خرید کتاب‌ در آن‌ها انجامیده است و این خود مژده‌ای نویدبخش برای دوستداران فرهنگ کتابخوانی در ایران است.

نمایشگاه‌های کتاب:

یکی از ستون‌های مهم خیمه کتاب و کتابخوانی در ایران نمایشگاه بین‌المللی کتاب در تهران است که هر ساله برگزار می‌شود و با استقبال گسترده‌ مردم نیز مواجه می‌گردد. برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به صوت مجازی در سال 1399 با معایب و محاسن زیادی همراه بود. دیگر برخلاف سال‌های پیش خبری از راه‌بندان‌های خیابان‌های منتهی به مصلی و ازدحام دوستداران کتاب در حین خروجی از درهای مترو برای رسیدن به نمایشگاه کتاب نبود و نمایشگاه مجازی کتاب مخاطبان را از طریق واسطه‌ای به نام اینترنت به کتاب‌های دلخواه‌شان می‌رساند؛ گرچه کار رساندن سفارش‌ها برعهده شرکت ملی پست ایران بود پس باید در ایران باشید تا ناشران سفارش‌های شما را به دست‌تان برساند. سرعت نامناسب و بسیار پایین وب‌سایت نمایشگاه مجازی کتاب از جمله معایب برگزاری این دوره از نمایشگاه کتاب تهران بود که بسیاری از علاقمندان را ناامید کرده بود. مهمترین حُسنی که نمایشگاه کتاب در سال‌های پیش داشت این بود که وقتی فردی به دنبال ناشران معروف و بزرگ بود در مسیرش ناگزیر از غرفه‌های کوچک و ناشران کوچک نیز بازدید به عمل می‌آورد که این خود به رونق این ناشران کمترشناخته‌شده می‌انجامید؛ نمایشگاه در این دوره از این امکان مهم بی‌بهره بود. نمایشگاه مجازی کتاب در اولین دوره برگزاری‌اش با تمام محاسن و معایبش به پایان رسید و این خود تجربه‌ای جدید برای دوستداران کتابی بود که عادت داشتند از نزدیک و با حضور فیزیکی کتاب‌های موردعلاقه‌شان را تهیه کنند. مردم ایران همچون دیگر کشورهای جهان در ماه‌های پایانی سال 1399 همچنان درگیر ویروس منحوس کرونا هستند و به این امید روزگار را به سر می‌برند که دوباره بتوانند در مکان‌های فرهنگی همچون کتابفروشی‌ها و نمایشگاه‌ها حضور فیزیکی داشته باشند و دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم همچون خواندن یک کتاب ارزشمند، گرمتر و لذت‌بخش‌تر شود.