آشنایی با چند مفهوم کلیدی اخلاق؛ تزکیه، اخلاص، حکمت، تقوا

پیرامون مسائل اخلاقی بارها مطالب متفاوت خوانده و یا شنیده ایم. اینکه اخلاق چیست و یا چه جایگاهی در زندگی ما دارد. در موضوع اخلاق همیشه چند واژه برای ما نام آشنا هستند اما شاید هنوز پیرامون مفاهیم آن ها اطلاعاتی نداشته باشیم و یا اطلاعات ما ناقص باشد که ممکن است به برداشت های غلطی از آن مفهوم منجر شود. آن واژه ها و مفاهیم  عبارت اند از: تزکیه، اخلاص، حکمت و تقوا.

اینکه هریک از مفاهیم ذکر شده چه ابعادی دارند و ما تاکنون به چه طریق با آن ها آشنا بودیم جای تامل دارد. چرا خیلی از ما به این مفاهیم به عنوان مطالبی غیر کاربردی و یا مفاهیمی که خشک و سرد هستند و جذابیتی ندارند نگاه می کنیم؟ راه عبور از موانع و دشواری های رسیدن به این مفاهیم چیست؟

حجت الاسلام علیرضا پناهیان در کتاب «آشنایی با چند مفهوم کلیدی اخلاق، تزکیه، اخلاص، حکمت، تقوا» که جلد سوم از مجموعه «شهرخدا» بوده و توسط نشر بیان معنوی به چاپ رسیده است با نگاهی متفاوت و بیانی شیرین به بررسی این مفاهیم می پردازد. این کتاب در قطع جیبی و در 132 صفحه می باشد. از ویژگی های آن می توان به داشتن قلمی روان و ساده و عنوان بندی پاراگراف های مهم اشاره کرد.

با این که این کتاب مرتبط با ماه مبارک رمضان بوده و مفاهیم اخلاقی و رابطه ی آن با ماه مبارک و روزه و چگونگی ارتباط روزه و مفاهیم اخلاقی ذکر شده را  بررسی می نماید؛ به گونه ای نیست  که خارج از ماه مبارک و روزه داری، نتوان از مطاب آن به صورت کاربردی استفاده نمود.

استفاده از آیات قرآن و روایات حضرات معصومین(ع) در کنار یکدیگر و بررسی و تحلیل آن ها به جذابیت و روشن نمودن اهمیت و نحوه ی کاربردی کردن مفاهیم در زندگی کمک می کند. از موضوعات مهمی که در این کتاب به آن پرداخته می شود، معنای صحیح ترس از خدا و نقد معنای غلط آن و معرفی «محبت شدید به خدا» و رسیدن به مقام «اشدّ حبا لله» به عنوان راه رسیدن به اخلاص می باشد که نهایت اخلاص به این روش می شود خارج کردن هرچه غیر خداست از دل.

در قسمتی از کتاب میخوانیم:

"اگر «تقوا» برای ما طوری معرفی شود که تنها بُعد سلبی آن مورد توجه قرار گیرد، آن‌گاه ما صرفاً خود را به تقوا «مجبور» خواهیم دید؛ و از سر «اضطرار» با آن کار خواهیم داشت. در حالی که باید تقوا برایمان محبوب نیز باشد؛ و غیر از ضرورت، زیبایی آن را هم ببینیم، و از تصوّر تحقّق آن در روح خود احساس لذت بکنیم.

اگر در دلِ تقوای خوبان، آن عشق و اشتیاق را نبینیم، و برداشت غلطی از تقوا داشته باشیم، از دور نسبت به تقوا دل‌زدگی پیدا خواهیم کرد؛ امری که برای خیلی از آدم‌ها رخ داده است.

مثلاً فکر می‌کنند اهل تقوا فقط دارند می‌ترسند؛ فرار می‌کنند؛ مدام مانند مریض‌هایی که دستور پرهیز غذایی دارند، و خودشان هم از وضعشان ناراضی‌اند، پرهیزگاری می‌کنند، و دست به سیاه و سفید دنیا نمی‌زنند؛ چون از خدا حساب می‌برند، و جرأت خطا به خود نمی‌دهند؛ آن‌هم با تصوّر ابتدایی و غلطی که عوام از مفهوم خداترسی دارند؛ که آرامش و اطمینان را از زندگی انسان سلب می‌کند؛ چه رسد به محبت، که اساساًً در چنین فضایی نوبت به آن نمی‌رسد."