کتاب پیش‌رو در جهت روشن‌شدن برخی ابهاماتی است که در رابطه با نظریات دکتر همایون کاتوزیان، اقتصاددان و تاریخ‌نگار برجسته ایرانی وجود دارد. در این اثر که به شکل مصاحبه پیش می‌رود دکتر کریم ارغنده‌پور در سه نشست مسائلی در رابطه با تاریخ، جامعه و اقتصاد مطرح و دکتر کاتوزیان نیز نظریات خود را بیان می‌کند.

یکی از نظریات مهمی که دکتر کاتوزیان در این سال‌ها مطرح کرده و بحث‌های زیادی را دامن زده است، نظریه «کوتاه مدت‌بودن جامعه» ایرانی است؛ یعنی ایران جامعه‌ای است که تداوم و تغییر (حتی بینادی‌ترین تغییرات)  در آن کوتاه مدت بوده و علت آن هم فقدان چارچوب قانونی تثبیت‌شده و تخطی‌ناپذیر است. در این اثر زوایای مختلف این نظریه به بحث گذاشته می‌شود و دید خواننده نسبت به این مبحث عمیق‌تر و روشن‌تر خواهد شد.

گفت‌وگوها در سه جلسه دو ساعته انجام شده است. محور بحث‌ها نیز شرایط و نشانه‌های جامعه بلندمدت است. دکتر کاتوزیان در ابتدا ترجیح می‌دهد خلاصه‌ای از روند تاریخ معاصر ایران را بیان کند. سپس پاسخ‌های خود را در رابطه با سوالات دکتر ارغنده‌پور بر همین نگاه کلی استوار می‌کند. هدف از این مصاحبه تکرار مطالب کتاب‌های دکتر کاتوزیان نبوده بلکه هدف یک گفت‌وگوی علمی و راهگشا است.

مدعای اصلی این کتاب تکمیل یک سخن است و آن این‌که تغییر در جامعه اصلاً امر نامحتملی نیست و به اراده‌ای متکی است که از روی آگاهی و تجربه برخاسته باشد. تأکید بر این امر است که انتظار تغییر در جامعه‌ی ایرانی بدون خوانش و درک منطبق بر واقع و دقیق پیشینه‌اش غیرممکن است. نگاه به جامعه است با درنظر گرفتن همه‌ی خصوصیاتش، چه مثبت و چه منفی. توجه دادن به این نکته است که تلاش‌های اصلاحی پیشین می‌تواند چارچوبه‌ی مناسبی برای درس‌آموزی در رویدادهای آتی باشد. طرح این تأسف است که رویکرد سفید و سیاه داشتن به پدیده‌های تاریخی چندان کارساز نیست بلکه مهم‌تر از آن عبرت‌گیری از آن‌هاست. و نهایتاً این‌که ساده کردن مسائل اجتماعی در طول تاریخ با نظریاتی مثل تئوری توطئه ضمن دور شدن احتمالی از واقعیت، بیش‌ترین خدمت به خود توطئه است. جامعه ما و در رأس آن متفکرانش بیش از هرچیز به صداقت و فروتنی و خویشتن‌داری و مدارا و نگرش واقع‌‌گرایانه و به‌دور از تعصب به پدیده‌ها نیاز دارد.