خشایار دیهیمی، مترجم و ویراستار، در بیستم آبان‌ماه سال 1334 در تبریز به دنیا آمد. دیهیمی از کودکی با کتاب و کتاب‌خوانی خو گرفت. انواع کتاب‌های مخصوص کودکان و نوجوانان را می‌خواند. کمی که بزرگتر شد به آثار نویسندگانِ بزرگسال‌نویس علاقمند شد و در میان آنها عزیز نسین برجسته‌ترین نویسنده در نظرِ خشایار دیهیمیِ نوجوان شد؛ به‌طوری‌که در آن سن، تمام آثار چاپ شده‌ی نسین را خوانده بود. در همان سال‌های نوجوانی، روزی به طور تصادفی در کتابخانه‌ی پدر به کتاب «رودین» نوشته‌ی تورگیف برخورد. مطالعه‌ی این کتاب، دیهیمی را به خواندنِ سایر آثارِ این نویسنده تشویق کرد. بعد از مطالعه‌ی آثار تورگیف، به داستایوفسکی‌خوانی روی آورد. با غرق شدن در دنیای آثارِ داستایوفسکی، خواندنِ آثار دیگر نویسندگان روسی را شروع کرد. ادبیات روس بر دیهیمی تاثیر عظیمی گذاشت؛ اولین تجربه‌ی ترجمه را در این باره داشت و در طول کار حرفه‌ای‌اش بارها درباره‌ی ادبیات روس کار کرد.

اولین تجربه‌ی خشایار دیهیمی در زمینه‌ی ترجمه، به 17-18 سالگی‌اش بازمی‌گردد. از آنجا که پدرش کارمند آموزش و پرورش بود، با عبدالله توکل، مترجم و مدیرکل روابط بین‌المللِ آموزش و پرورش، دوستی و رفت و آمد داشت. خشایار دیده بود که توکل در هر فرصتی که پیش می‌آید، یا کتاب می‌خواند و یا به ترجمه مشغول می‌شود و در گفتگوهایشان او را به این دو کار تشویق می‌کرد. دیهیمی نیز که به ادبیات روسیه علاقه داشت، بدون آنکه کسی بفهمد، به ترجمه‌ی برخی داستان‌های گوگول دست زد. حاصلِ کار به نظرش بد نیامد اما جرأت نشان دادنش به توکّل را نداشت. تا حدود هشت سال بعد که توکّل ترجمه را خواند و تایید کرد و پیشنهادِ چاپِ آن را داد. به این ترتیب اولین تجربه‌ی موفق خشایار دیهیمی تحت عنوان «یادداشت‌های یک دیوانه» اثر نیکلای گوگول در سال 1364 توسط انتشاراتِ هاشمی چاپ شد.

خشایار دیهیمی که زندگی‌اش با ادبیات و کتاب عجین شده بود، برای تحصیل در دانشگاه رشته‌ی مهندسی شیمی را انتخاب کرد؛ اما مدتی بعد پشیمان شد و همزمان به آموختنِ زبان انگلیسی پرداخت. دیهیمی در اوایل انقلاب به دلایل غیرسیاسی مدتی در زندان حبس می‌شود. پس از آزادی از زندان، به استخدام یک کارخانه‌ی لاستیک‌سازی درمی‌آید. حدود یک سال در آنجا کار می‌کند، اما این شغل را متفاوت با روحیه‌اش می‌بیند، پس استعفا می‌دهد و دوباره به حوزه‌ی قلم و کاغذ بازمی‌گردد. با این حال، دیهیمی از فرصت پیش آمده استفاده می‌کند و دائره‌المعارف صنعت لاستیک‌سازی را ترجمه می‌کند –کتابی که بدونِ ذکرِ نامِ دیهیمی چاپ می‌شود-. با خروج از کارخانه، فعالیت‌های روزنامه‌‌نگاریِ دیهیمی آغاز می‌شود. دیهیمی ابتدا در هفته‌نامه‌ی «جنبش» می‌نویسد. همچنین در همین دوران، به عنوان نمونه‌خوان و ویراستار در سازمان آموزش و انقلاب سلامی (با نامِ فعلیِ انتشارات علمی و فرهنگی) مشغول به کار شد. کتابی که دیهیمی ویراستاریِ آن را برعهده داشت، کتاب عظیمِ «تاریخ تمدنِ» ویل دورانت بود که از هر نظر، سبب تاثیر و تحولِ فکریِ دیهیمی شد. شاید گرایشِ خشایار دیهیمی به فلسفه، از اینجا جرقه خورده باشد. دیهیمی با انجامِ این کار، خلاءها و نیازهای چاپ و نشر در حوزه‌ی فلسفه و علوم انسانی را شناخت. او در سال‌های بعد با طرح‌ریزی پروژه‌های بزرگ، تلاش کرد تا این خلاءها برطرف کند.

در دهه‌های شصت و هفتاد که کشور درگیرِ تحولات ناشی از انقلاب و نیز جنگ ایران و عراق بود، دیهیمی شناختِ فلسفه‌ی سیاسی را برای ایرانیان لازم دانست. پیش از آن، انتشارات خوارزمی یکی دو کتاب در این باره منتشر کرده، اما اندک و ناکافی بود. قرار گرفتن در سِمَتِ مدیریت هیئت تحریریه انتشارات نشر نو به عملی کردنِ ایده‌هایش کمک کرد و او طرحِ صد جلدی معرفی فیلسوفان و اندیشمندان غربی را تدوین و مطرح کرد. پس خشایار دیهیمی به ترجمه آثار و معرفی فیلسوفانِ غربی چون آیزیا برلین، هانا آرنت، جان استوارت میل، فون هایِک و ... دست می‌زند و در سال‌های بعد کتاب‌های متعددی چون «تاریخ فلسفه سیاسی» نوشته‌ی جورج کلوسکو، «فیلسوفان سیاسی قرن بیستم» مایکل.ایچ لسناف، «فلسفه سیاسی» جین همپتن، «فرهنگ اندیشه‌های سیاسی» فیلیپ.پی. وینز، «تفسیرهای جدید بر فیلسوفان سیاسی مدرن (از ماکیاولی تا مارکس)» الستر ادواردز و ... را ترجمه و توسط نشرهای مختلفی چون طرح نو، نی، نشر نو و ماهی منتشر کرد.

با تاسیس نشریه «نگاه نو» با مدیریت محمدتقی بانکی و علی میرزایی، همکاریِ خشایار دیهیمی به عنوان دبیر شورای نویسندگانِ این نشریه آغاز شد. دیهیمی در اینجا نیز مسیر فکری و فلسفی خود را پی گرفت و بیش از پیش در معرفی جدیدترین رویکردهای فلسفه غرب، به ویژه فلسفه سیاسی و سپس فلسفه‌ی اخلاق، کوشش کرد.

در طی این سال‌ها، دغدغه‌های خشایار دیهیمی در حوزه‌ی فلسفه، او را از علاقه‌ی اصلی‌اش، ادبیات، جدا نکرد. در واقع، ادبیات دریچه‌ی نگرشِ دیهیمی به فلسفه، سیاست، روانشناسی، جامعه‌شناسی، علم، تاریخ و هر حوزه‌ی دیگری بوده است. به گمان او «ادبیات مادر همه‌ی دانش‌ها‌ست». نخستین فعالیت‌های او در حوزه‌ی ترجمه ادبیات جهان به فارسی، جدای از ترجمه‌ی داستان‌ها و تحلیل‌های آثار نویسندگانی چون داستایوفسکی و گوگول، پروژه‌ی چند جلدیِ «نسل قلم» بوده است. «نسل قلم» عنوان کلیِ مجموعه کتاب‌هایی بود که طی دهه هفتاد توسط انتشارات نشر نو و با همکاری خشایار دیهیمی، آرمان امید، حسن ملکی و بهرام داوری منتشر شد. در این مجموعه، در هر جلد به زندگی‌نامه‌ی یک نویسنده و تحلیل مختصری از آثار او، پرداخته می‌شد. این مجموعه نه تنها در آن زمان بازخوردهای خوبی را به خود جلب کرد، بلکه در سال1398 نیز برای بار دوم توسط نشر نو چاپ و منتشر شد.

دیهیمی در دهه‌ی هشتاد، پس از تجربه‌ی موفق «نسل قلم»، پروژه‌ی دیگری تحت عنوان «نویسندگان بزرگ قرن بیستم» را با حمایت انتشارات ماهی شروع کرد. در این مجموعه کتاب نیز همچون قبل، شرح کوتاهی از بیوگرافیِ نویسندگان قرن بیستم و تحلیل کوتاهی بر آثار آنها گردآوری و ترجمه شده است.

اما شاید، معروف‌ترین کارِ خشایار دیهیمی در حوزه ترجمه ادبیات داستانی، برگردانِ فارسیِ آثار آلبر کامو باشد. خشایار دیهیمی که متآثر از اندیشه‌های فلسفی و سیاسی قرن بیستم بوده، با ترجمه‌ی آثار آلبر کامو ، نویسنده‌ی فرانسوی، به هر دو حوزه‌ی فلسفه سیاسی و ادبیات داستانی، ادای دِین کرده است. ترجمه‌ی دیهیمی از «صالحان»، «بیگانه»، «سوءتفاهم»، «تسخیرشدگان» و «یادداشت‌ها»ی کامو، از معتبرترین ترجمه‌ها در حوزه‌ی ادبیات خارجی است.

خشایار دیهیمی که در طول سی و اندی سال فعالیت در حوزه ترجمه و نشر، همواره سعی کرده تا مسیری روشن و مشخص را طی کند و به قول خودش «ایده‌پردازی کند و حولِ ایده‌هایش پیش برود»، قرار است در جدیدترین پروژه یا ایده‌اش به «تجربه و هنر زندگی» بپردازد. «تجربه و هنر زندگی» یکی دیگر از عناوین کلیِ مجموعه کتابهایی است که از منظری فلسفی و با زبان و رویکردی ساده و قابل فهم، درباره‌ی دغدغه‌ها و مسائل روزمره‌ی زندگی نوشته شده‌اند و خشایار دیهیمی سرپرستیِ این پروژه را برعهده دارد. ایده‌ی کلی این مجموعه حولِ نزدیک‌ کردنِ فلسفه و تفکر فلسفی به زندگی روزمره انسانِ مدرن شکل گرفته است. دیهیمی حدود پنجاه عنوان کتاب را برای این مجموعه، گردآوری و تنظیم کرده و تاکنون حدود بیست عنوان از آن منتشر شده است، عناوینی همچون «فلسفه ترس»، «فلسفه تنهایی»، «بخشودن»، «دروغ/ اراده آزاد» که از پرمخاطب‌ترین کتاب‌های سالیان اخیر در حوزه فلسفه بوده است.

• آثار

یادداشت‌های یک دیوانه، نیکلای گوگول، نشر نی

فرهنگ اندیشه‌های سیاسی، نشر نی

دیالکتیک تنهایی، اوکتاویو پاز، نشر لوح فکر

بخشودن، ایوگارارد و دیوید مک ناتون، نشر گمان

فلسفه ترس، لارس اسوندسون، نشر گمان

فلسفه تنهایی، لارنس اسوندسون، نشر گمان

اولویت دموکراسی بر فلسفه، ریچارد رورتی، انتشارات طرح نو

بیگانه، آلبر کامو، نشر ماهی

بیچارگان، فیودور داستایفسکی، نشر نی

تسخیرشدگان، آلبر کامو، نشر ماهی

سوء تفاهم، آلبر کامو، نشر ماهی

صالحان، آلبر کامو، نشر ماهی

یادداشت‌ها، آلبر کامو، نشر ماهی

روح پراگ، ایوان کلیما، نشر نی

فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، مایکل ایچ. لسناف، نشر ماهی

این ابرها خواهند بارید، مجموعه یادداشتهای سیاسی، انتشارات طرح نو

سیاست، کنت میناگ، نشر ماهی

درآمدی بر تاریخ تمدن، ویل و آریل دورانت، محمود وصاحب- احمد بطحایی- خشایار دیهیمی- نشر علمی و فرهنگی

سیاست و سرنوشت، اندرو گمبل، نظر طرح نو

فلسفه امروزین علوم اجتماعی، برایان فِی، نشر طرح نو

آینده آزادی، فرید زکریا، نشر طرح نو

تبعیدیان سودایی، ادوارد هلت‌کار، نشر طرح نو

دروغ/اراده آزاد، سام هریس، نشر گمان

نویسندگان روس، نشر نی

گفتگو با مرگ، آرتور کوستلر، نشر نی

آلبر کامو، ژرمن بره، نشر ماهی

فلسفه قاره‌ای، سایمون کریچلی، نشر ماهی

فلسفه سیاسی آیزیا برلین، جان گری، انتشارت طرح نو

فلسفه سیاسی استوارت میل، جان گری، انتشارت طرح نو

فلسفه سیاسی هانا آرنت، جان گری، انتشارات طرح نو

فلسفه سیاسی فون هایِک، جان گری، انتشارت طرح نو

آندره ژید، وینیو روسی، انتشارات ماهی

آیا دموکراسی در آمریکا ممکن است، رونالد دورکین، نشر مینوی خرد

تفسیرهای جدید بر فیلسوفان سیاسی مدرن، الستر ادواردز، نشر نی

درآمدی بر جامعه شناسی دین، فیل زاکرمن، نشر حکمت

شهر فرنگ اروپا، پاتریک اوئورژدنیک، نشر ماهی

اروپا از دوران ناپلئون، دیوید تامسن، نشر نی

نظریه نظم خودانگیخته، نورمن بری، نشر نی

تاریخ فلسفه سیاسی (3 جلدی)، جورج کلوسکو، نشر نی

تاریخ تحلیلی فلسفه غرب، دی. جی. اوکانر، نشر نقش جهان

فلسفه سیاسی، جین همپتن، نشر طرح نو

فلسفه سیاسی، دیوید میلر، نشر ماهی

مارکسیستها، سی. رایت میلز، نشر لوح فکر

داستایوفسکی- جدال شک و ایمان، ادوارد هلت‌کار، نشر طرح نو

نامه به دوستی در غرب، میخایلو میخایلوف- ویلیام شپرد، نشر لوح فکر

دی. ایچ. لارنس، الستر نیون، نشر نو

هرمان ملویل، لئون هوارد، نشر نو

هایرنیش بل، رابرت سی. کانارد، نشر ماهی

سورن کی‌برکگور، استیون کرایتس، نشر نو

فریدریش نیچه، مارتین جی. نیوهاوس، نشر ماهی

ارتور شوپنهاور، مایکل تنر، نشر ماهی

سوفیا پتروونا، لیدیا چوکوفسکایا، نشر ماهی

آنری برگسون، سنفورد. ار. شوارتس، نشر ماهی

فلسفه رالز، رابرت تالیس، نشر نو

فلسفه داستایوفسکی، سوزان لی اندرسن، نشر نو

فلسفه جان استورات میل، سوزان لی اندرسن، نشر نو

فلسفه کامو، ریچارد کمبر، نشر نو

فلسفه کی‌یرکگور، سوزان لی اندرسن، نشر نو

کالسکه، نیکلای گوگول، نشر چشمه

تاریخچه خشونت، نیکلاس وایت، نشر ماهی

تاریخچه خوشبختی، نیکلاس وایت، نشر مینوی خرد

• به کوشش: عاطفه صابونی