محمدجعفر مصفا

• به قلم مریم عسگری

محمدجعفر مصفا، نویسنده، مترجم و مولوی‌شناس برجسته و معاصر ایرانی است. وی سال‌های متمادی است که به مطالعه و پژوهش در خودشناسی و انسان‌شناسی پرداخته است؛ و در کتاب‌ها، مقالات و مصاحبه‌های خود کوشیده است انسان را به سوی آگاهی و روشن کردن ذهن دعوت کند.

• زندگی‌نامه:

محمدجعفر مصفا در سال 1312 در شهر خمین زاده شده است و در جوانی نام خانوادگی خود را از پریشان به مصفا تغییر داده است. به گفته‌ی خودش در نوجوانی در مؤسسه‌ی فرانکلین پادویی می‌کرده و برای گرفتن دیپلم شبانه درس خوانده است. پس از آن در دانشگاه تهران به تحصیل حقوق قضایی می‌پردازد. برای ادامه‌ی تحصیل در مقطع فوق لیسانس نیز رشته‌ی مدیریت بازرگانی را برمی‌گزیند اما آن را نیمه‌کاره رها می‌کند. همزمان با تحصیل در یک شرکت خصوصی کار می‌کند و در همین دوران، آشنایی او با آقای خواجه‌نوری او را به سوی خودشناسی و روانشناسی سوق می‌دهد. از این طریق او با کارن هورنای روانشناس برجسته‌ی آمریکایی آشنا می‌شود و به مدت 12 سال بر اساس اندیشه‌های او به خودکاوی و خودشناسی می‌پردازد. او حاصل پژوهش‌ها و مطالعاتش در این زمینه و تجربه‌اش از خودکاوی و خودشناسی را در کتابی به نام «زندگی و مسائل» آورده است و در این مدت به ترجمه‌ی چند اثر از کارن هورنای همت گمارده که همچنان چاپ و منتشر می‌شود.

پس از گذر از این دوران مصفا به هندوستان سفر می‌کند و آن‌جا به مطالعه‌ی مکتب‌های بودایی می‌پردازد. در همین مسیر با کریشنامورتی آشنا می‌شود و رفته رفته به اشتراکاتی میان آموزه‌های کریشنامورتی و مولوی پی می‌برد. پس از بازگشت از سفر هندوستان مصفا کتاب «تفکر زائد» را می‌نویسد که به روشنی نشان از تحولی در سیر اندیشه و افکار او دارد.

مصفا پس از آشنایی با مثنوی آن را علاوه بر عرفان در عرصه‌ی خودشناسی به کار می‌بندد و به سوی درک پیام مولانا ورای الفاظ و کلمات گام برمی‌دارد. او حاصل این جستجو و ادراک را در کتاب «پیر بلخ» به چاپ و نشر ‌رسانده است.

محمدجعفر مصفا از سال 1381 تا 1387 به طور مستمر جلساتی با موضوع خودشناسی در تهران و اصفهان برگزار کرده است و در سال‌های اخیر نیز در دوره‌های آنلاین به تدریس و پرسش و پاسخ در خودشناسی پرداخته است.

• افکار و اندیشه‌ها:

محمدجعفر مصفا خودشناسی را به شیوه‌ای متفاوت از آن‌چه در روانشناسی به کار می‌رود ارائه و تفسیر کرده است. به باور او رهایی از «خود» آن چیزی است که انسان باید در راستای آن گام بردارد. «خود» در حقیقت زندانی است که انسان را گرفتار کرده است و همه‌ی آن‌چه ما به «خود» نسبت می‌دهیم توهم و خیال و ناشی از تفکر زائد است. وی این موضوع را به تفصیل در کتاب «تفکر زائد» مورد تحلیل و بررسی قرار داده است و راهکار ارائه کرده است. به باور او چشمه‌ی همه چیز از درون خود انسان می‌جوشد، مهر و محبت، عشق و دوستی، آگاهی و اصالت، همگی از درون انسان متبلور می‌شود. تفکر باید ابزاری برای ارتباط با واقعیت‌ها باشد، در حالی که انسان فکر را برای ساختن هویت برای خود به کار گرفته است. انسان از فکر و اندیشه برای خود هویت و صفت می‌سازد و چنگ انداختن به این صفت‌ها توهمی است که انسان امروز را سردرگم و سرگردان کرده است. این طرز تفکر می‌تواند انسان را به تضاد و پوچی بکشاند؛ مسئله‌ای که انسان در عرصه‌های مختلف تاریخ با آن دست و پنجه نرم کرده است.

محمدجعفر مصفا معتقد است که مولوی در انسان‌شناسی هیچ بعدی از مسائل انسانی را ناگفته نگذاشته است، و مثنوی معنوی کلیدی است برای رهایی انسان از زندان «خود». با این تفاسیر بر این نکته نیز تاکید می‌کند که هر کسی باید خودش باشد و در راستای اصالت خود گام بردارد، نه آن که برای مثال بخواهد چون مولوی باشد.

از نظر مصفا آن‌چه در رهایی انسان تاثیر دارد، نفس علم و دانش نیست، بلکه در درجه اول آگاهی و پس از آن مراقبه است. دانش هرچند می‌تواند زمینه را برای تحقق مراقبه فراهم کند اما ارتباطی به مراقبه، عرفان و خودشناسی ندارد.

• بررسی آثار:

نخستین کتابی که از مصفا منتشر شده است «ساتیاگراها» نام دارد که اصطلاحی سانسکریت و نام فلسفه‌ی گاندی است، به معنای عدم خشونت و مبارزه‌ی منفی. او این کتاب را در جوانی با نام خانوادگی پریشان منتشر کرده است. پس از آن به ترجمه‌ی آثار هورنای و کریشنامورتی پرداخته است و در نهایت اندیشه‌های خود را در هشت کتاب تألیف و ارائه نموده است.

وی در آثارش به تفکر حاکم بر ذهن انسان و پوچی و تاریکی ناشی از آن می‌پردازد. مصفا در بیشتر کتاب‌های خود موانع خودشناسی را که در عرصه‌های مختلف تاریخ پیش روی انسان قرار گرفته است مورد بررسی قرار می‌دهد و انسان را به تلاش برای رهایی از زندان خود فرامی‌خواند. او برای رسیدن به این مهم از عرفان مولانا و آموزه‌های اسلام یاری جسته است. فهرست تألیفات و ترجمه‌های محمدجعفر مصفا به تفکیک در زیر آمده است.

• تألیفات:

تفکر زائد، ناشر: نفس، 1362؛

آگاهی، ناشر: نفس، 1379؛

نامه‌ای به ندیده‌ام، ناشر: نفس، 1384؛

رابطه، ناشر: نفس، 1369؛

با پیر بلخ (کاربرد مثنوی در خودشناسی)، ناشر: نفس، 1364؛

انسان در اسارت فکر، ناشر: نفس، 1362؛

هله، ناشر: نفس، 1374؛

زندگی و مسائل، ناشر: نفس، 1371.

• ترجمه‌ها:

تضادهای درونی ما، کارن هورنای، بهجت؛

شخصیت عصبی زمانه‌ی ما، کارن هورنای، بهجت؛

عصبیت و رشد آدمی، کارن هورنای، بهجت؛

حضور در هستی، جیدو کریشنامورتی، نشر قطره؛

نگاه در سکوت، جیدو کریشنامورتی، نشر قطره؛

فراسوی خشونت، جیدو کریشنامورتی، نشر قطره؛

شادمانی خلاق، جیدو کریشنامورتی، صفی علیشاه؛

شرح زندگی، جیدو کریشنامورتی، نشر قطره؛

شعله‌ی حضور و مدیتیشن، جیدو کریشنامورتی، نشر قطره؛

تعالیم کریشنامورتی، جیدو کریشنامورتی، نشر قطره؛

سکون و حرکت، جیدو کریشنامورتی، نشر قطره؛

عشق و تنهایی، جیدو کریشنامورتی، نشر قطره؛