جستارهای این کتاب درقلمرو دین‌پژوهی و آسیب‌شناسی دینی طبقه‌بندی می‌شود. کتاب «دیانت و عقلانیت» در پنج فصل با عناوین «دین و متون دینی»، «دینی و نواندیشی»، «دین و آسیب‌ها»، «دین و معرفت‌های تاریخی» و «اخلاق، عرفان و معنویت» تدوین شده است. فصل نخست این کتاب به جایگاه متون دینی (قرآن، روایات و اسناد تاریخی) در دین‌شناسی اختصاص پیدا کرده است و همچنین اندکی درباره منطق فهم دینی نیز سخن به میان می‌آورد. فصل دوم درباره دستاوردهای روشنفکران دینی در حوزه دین‌شناسی است. فصل سوم به آسیب‌شناسی برخی باورها و رفتارهای رایج در میان دین‌داران اختصاص پیدا کرده است. فصل چهارم به تاریخ دین همچون یکی از منابع معرفتی دینی می‌نگرد و فصل پنجم نیز بر سویه‌های معنوی و عرفانی دینی تمرکز کرده است. تمام یادداشت‌ها و جستارهای این کتاب را نویسنده در طی سالیان دراز به نگارش درآورده است اما همه آن‌ها را در سال 1396 مورد بازنگری ویرایش علمی قرار داده است.در این کتاب ارتباط یادداشت‌های با یکدیگر، بیشتر منطقی و منظومه‌وار است تا خطی و سلسله‌وار؛ ازاین‌رو مخاطب می‌تواند هر کدام از مباحث این کتاب را جداگانه مورد مطالعه قرار دهد. ‌آ‌آ

به باور نویسنده نگاه عقلانی به دین از دو منظر «عقل خودبنیاد بشری» و «عقلانیت درون دینی» امکان‌پذیر است؛ در روش نخست عقل تنها  ارزش‌ها و هنجارهایی را می‌شناسد که از طریق برهان یا استقرای اطمینان‌آور به آن رسیده باشد. روش دوم اجزای نظری و عملی منسوب به دین را به پیش‌فرض‌ها، مبانی و ضروریات دین عرضه می‌کند تا بنگرد که آیا میان آن‌ها ارتباط منطقی و ارگانیک وجود دارد یا نه. کتاب حاضر از آنجا که روی سخن با اصحاب دین دارد بیشتر بر طریق عقلانیت دینی استوار شده است. رویکرد انتقادی این کتاب نفی قرائتی از دین و اثبات دیگری نیست بلکه برای رسیدن به فهمی از متون و تاریخ دین است که مهم‌ترین ویژگی آن، سازوارگی همه اجزای دین و نیز سازگاری با روح و اهداف ادیان بزرگ است.